BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİ
Bölge adliye mahkemesi, diğer bir deyişle istinaf mahkemesi; ilk derece hukuk ve ceza mahkemelerinin kural olarak son kararlarına karşı yapılan istinaf başvurularını incelemekle görevli üst derece mahkemesidir. Hukuk ve ceza uyuşmazlıkları hakkında karar veren tüm yerel mahkemeler ilk derece mahkemesi, istinaf yargılaması yapan bölge adliye mahkemeleri ise ikinci derece mahkemesi olarak nitelendirilir. Uygulamada bölge adliye mahkemeleri için “BAM” kısaltması kullanılmaktadır.
Bölge adliye mahkemeleri , istinaf başvurusu ile önüne gelen hukuki uyuşmazlığı hem maddi vakıa hem de hukukilik açısından inceleyerek karar verir. İstinaf, hukuki uyuşmazlığın yeniden ele alınmasını sağlayan ilk derece mahkemesi ile temyiz kanun yolu arasında yeni bir kanun yoludur.
BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİNİN KURULUŞU
Bölge adliye mahkemeleri, bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen yerlerde, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulur. Bölge adliye mahkemelerinin yargı çevrelerinin belirlenmesine, değiştirilmesine veya bu mahkemelerin kaldırılmasına Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca karar verilir. İstinaf mahkemeleri olarak bilinen Bölge Adliye Mahkemeleri ve Bölge İdare Mahkemeleri 2016 yılında faaliyet geçti. Bölge Adliye Mahkemeleri bugüne kadar Adana, Ankara, Antalya, Bursa, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kayseri, Konya, Sakarya, Samsun, Trabzon , Van, Denizli, Malatya ve Tekirdağ illerinde kurulmuştur.
BÖLGE ADLİYE MAHKEMESİNİN OLUŞUMU
Bölge adliye mahkemeleri, başkanlık, ceza daireleri başkanlar kurulu, hukuk daireleri başkanlar kurulu, daireler, bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı, bölge adliye mahkemesi adalet komisyonu ve müdürlüklerden oluşur.
Bölge adliye mahkemesi başkanlığı
Her bölge adliye mahkemesinde bir başkan bulunur. Başkanlık, başkan ile yazı işleri müdürlüğünden oluşur.
Bölge adliye mahkemesi ceza daireleri başkanlar kurulu ve hukuk daireleri başkanlar kurulu
Bölge adliye mahkemesi ceza daireleri başkanlar kurulu ve hukuk daireleri başkanlar kurulu, bölge adliye mahkemesi başkanı ve ilgili dairelerin başkanlarından oluşur. Bölge adliye mahkemesi başkanının bulunmadığı hâllerde kurulun başkanlığını ilgili daire başkanlarından kıdemli olanı yerine getirir. Daire başkanının mazereti hâlinde, o dairenin kıdemli üyesi kurula katılır.
Bölge adliye mahkemesi daireleri
Bölge adliye mahkemeleri, hukuk ve ceza dairelerinden oluşur. Her bölge adliye mahkemesinde en az üç hukuk ve en az iki ceza dairesi bulunur. Gerekli hâllerde dairelerin sayısı, Adalet Bakanlığının önerisi üzerine Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca artırılıp azaltılabilir. Dairelerde bir başkan ile yeteri kadar üye bulunur.
Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı
Her bölge adliye mahkemesinde bir Cumhuriyet başsavcılığı bulunur. Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığı, Cumhuriyet başsavcısı ve yeteri kadar Cumhuriyet savcısından oluşur. En kıdemli Cumhuriyet savcısı, Cumhuriyet Başsavcıvekili olarak görev yapar.
Bölge adliye mahkemesi adalet komisyonu
Her bölge adliye mahkemesinde bir bölge adliye mahkemesi adalet komisyonu bulunur. Komisyon, bölge adliye mahkemesi başkanının başkanlığında, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunca daire başkanları arasından belirlenen bir asıl üye ile bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcısından oluşur. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ayrıca daire başkan veya üyeleri arasından bir yedek üye belirler. Başkanın yokluğunda en kıdemli daire başkanı, Cumhuriyet başsavcısının yokluğunda Cumhuriyet başsavcı vekili ve asıl üyenin yokluğunda yedek üye komisyona katılır. Komisyon eksiksiz toplanır ve çoğunlukla karar verir.
Müdürlükler
Bölge adliye mahkemesi başkanlığında, dairelerinde, Cumhuriyet başsavcılığında ve adalet komisyonunda birer yazı işleri müdürlüğü, Cumhuriyet başsavcılığında ayrıca bir idarî işler müdürlüğü ile ihtiyaç duyulan diğer müdürlükler kurulur. Her müdürlükte bir müdür ile yeterli sayıda memur bulunur. Müdürlüklerde çalışanların atama, disiplin ve diğer özlük işlerinde adlî yargı ilk derece mahkemelerinde görevli personelin tâbi oldukları hükümler uygulanır.
Bölge adliye mahkemelerinin görevleri
Bölge adliye mahkemelerinin görevleri şunlardır:
1. Adlî yargı ilk derece mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak,
2. Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Başkanın görevleri
Bölge adliye mahkemesi başkanının görevleri şunlardır:
1-Mahkemeyi temsil etmek,
2-Bölge adliye mahkemesi ceza daireleri başkanlar kurulu ve hukuk daireleri başkanlar kuruluna ve adalet komisyonuna başkanlık etmek, ceza daireleri başkanlar kurulu ve hukuk daireleri başkanlar kurulu ile komisyon kararlarını yürütmek,
3-Mahkemenin uyumlu, verimli ve düzenli çalışmasını sağlamak, genel yönetim işlerini yürütmek ve bu yolda uygun göreceği önlemleri almak,
4- Hukukî veya fiilî nedenlerle bir dairenin kendi üyeleri ile toplanamadığı hâllerde ilgisine göre diğer dairelerden kıdem ve sıraya göre üye görevlendirmek,
5-Bölge adliye mahkemesi memurlarını denetlemek veya denetletmek, personelden kendisine doğrudan bağlı olanlar hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını uygulamak,
6-Hükme bağlanan işlerde adlî yargı ilk derece mahkeme hâkim ve savcılarına verilen not fişlerini mercilerine göndermek,
7-Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Başkanlar kurulunun görevleri
Bölge adliye mahkemesi ceza daireleri başkanlar kurulu ve hukuk daireleri başkanlar kurulu kendi aralarında toplanır ve aşağıdaki görevleri yaparlar:
1-Daireler arasında çıkan iş bölümü uyuşmazlıklarını karara bağlamak,
2-Re’sen veya bölge adliye mahkemesinin ilgili hukuk veya ceza dairesinin ya da Cumhuriyet başsavcısının, Hukuk Muhakemeleri Kanunu veya Ceza Muhakemesi Kanununa göre istinaf yoluna başvurma hakkı bulunanların, benzer olaylarda bölge adliye mahkemesi hukuk veya ceza dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında ya da bu mahkeme ile başka bir bölge adliye mahkemesi hukuk veya ceza dairelerince verilen kesin nitelikteki kararlar arasında uyuşmazlık bulunması hâlinde bu uyuşmazlığın giderilmesini gerekçeli olarak istemeleri üzerine, kendi görüşlerini de ekleyerek Yargıtay’dan bu konuda bir karar verilmesini istemek,
3- Kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirmek.
Gelen işlerin yoğunluğu ve niteliği dikkate alınarak bölge adliye mahkemeleri ceza ve hukuk daireleri arasındaki iş bölümü, Hâkimler ve Savcılar Kurulu tarafından belirlenir.
Hukuk dairelerinin görevleri
Bölge adliye mahkemesi hukuk dairelerinin görevleri şunlardır:
1-Adlî yargı ilk derece hukuk mahkemelerinden verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılan başvuruları inceleyip karara bağlamak,
2- Yargı çevresi içerisinde bulunan adlî yargı ilk derece hukuk mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek,
3-Yargı çevresindeki yetkili adlî yargı ilk derece hukuk mahkemesinin bir davaya bakmasına fiilî veya hukukî bir engel çıktığı veya iki mahkemenin yargı sınırları kapsamının belirlenmesinde tereddüt edildiği takdirde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir hukuk mahkemesine nakline veya yetkili mahkemenin tayinine karar vermek,
4- Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Ceza dairelerinin görevleri
Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin görevleri şunlardır:
1- Adlî yargı ilk derece ceza mahkemelerince verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararlara karşı yapılacak başvuruları inceleyip karara bağlamak,
2- Yargı çevresi içerisinde bulunan adlî yargı ilk derece ceza mahkemeleri arasındaki yetki ve görev uyuşmazlıklarını çözmek,
3-Yargı çevresindeki adlî yargı ilk derece ceza mahkemeleri hâkimlerinin davayı görmeye hukukî veya fiilî engellerinin çıkması hâlinde, o davanın bölge adliye mahkemesi yargı çevresi içerisinde başka bir adlî yargı ilk derece ceza mahkemesine nakli hakkında karar vermek,
4-Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Daire başkanlarının görevleri
Bölge adliye mahkemesi daire başkanlarının görevleri şunlardır:
1- Dairelerinde uyumlu, verimli ve düzenli bir çalışmanın gerçekleşmesini ve işlerin makul süre içinde incelenmesini ve karara bağlanmasını sağlamak, dairenin kendi kararları arasında meydana gelen farklılık ve uyumsuzlukların giderilmesi için tedbirler almak, dosya hakkında rapor hazırlayacakları tespit etmek ve kararların yazılmasını sağlamak,
2-Personelin sicil raporlarını düzenlemek, izin isteklerini düşünceleriyle birlikte adalet komisyonuna aktarmak,
3- Dairede görevli yazı işleri müdürlüğünün işleyişini denetlemek ve personel hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını uygulamak,
4-Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Üyelerin görevleri
Bölge adliye mahkemesi üyelerinin görevleri şunlardır:
1-Daire başkanı tarafından verilen dosyaları gerekli şekilde ve zamanında inceleyerek heyete sunmak, rapor hazırlamak ve kararlarını yazmak,
2-Dairelerindeki duruşma ve müzakerelere katılmak,
3-Dairenin uyumlu, verimli ve düzenli çalışmasının sağlanmasında ve işlerin makul süre içinde incelenip karara bağlanmasında daire başkanına yardım etmek,
4-Bu Kanun uyarınca daire başkanı tarafından verilen diğer görevleri yapmak.
Cumhuriyet başsavcısının görevleri
Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcısının görevleri şunlardır:
1-Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet başsavcılığını temsil etmek,
2- Cumhuriyet başsavcılığının verimli, uyumlu ve düzenli bir şekilde çalışmasını sağlamak,
3-Bölge adliye mahkemesinin genel yönetim işlerini yürütmek,
4-Bölge adliye mahkemesine gelen ceza davalarına ilişkin hüküm ve kararlara ait dosyaların duruşmalarına katılmayı sağlamak,
5-Ceza dairelerinin kararlarına karşı gerektiğinde kanun yollarına başvurmak,
6-Dairelerin benzer olaylarda kesin olarak verdikleri kararlar arasındaki uyuşmazlığın giderilmesi için ceza daireleri başkanlar kuruluna veya hukuk daireleri başkanlar kuruluna başvurmak,
7-Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet savcılarının ilerleme belgelerini düzenlemek,
8-Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet savcıları üzerinde gözetim ve denetim yetkisini kullanmak,
9-Cumhuriyet başsavcılığı müdürlüklerini ve personelini denetlemek veya denetletmek,
10-Cumhuriyet başsavcılığında görevli personel hakkında ilgili kanunda belirtilen disiplin cezalarını uygulamak,
11-Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Cumhuriyet savcılarının görevleri
Bölge adliye mahkemesi Cumhuriyet savcılarının görevleri şunlardır:
1-Bölge adliye mahkemesine gelen ceza davalarına ilişkin hüküm ve kararlara ait dosyaların duruşmalarına katılmak,
2-Ceza daireleri kararlarına karşı gerektiğinde kanun yollarına başvurmak,
3- Cumhuriyet başsavcısının vereceği diğer görevleri yapmak,
4-Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Bölge adliye mahkemesi adalet komisyonunun görevleri
Bölge adliye mahkemesi adalet komisyonunun görevleri şunlardır:
1-Bölge adliye mahkemelerinin hâkim ve savcıları dışında kalan personeli hakkında, kanunlarla adlî yargı ilk derece mahkemesi adalet komisyonuna verilen tüm görevleri yerine getirmek,
2-Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
BÖLGE ADLİYE MAHKEMELERİNDE DURUŞMA YAPILIR MI
Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 353 hükmünde duruşma yapılmadan verilecek kararlara yer verilmiştir. İstinaf mahkemesi tarafından Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 353 hükmü dışında kalan hallerde istinaf incelemesi duruşmalı olarak yapılır.
