Fazla Çalışma Ücreti -İş Hukuku Avukatı
Fazla çalışma (mesai), iş yasası kapsamında haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Bir iş yerinde kanunda belirtilen haftalık çalışma süresinin üzerinde çalışma yapıldığında, bu çalışma fazla mesai ya da diğer adı ile fazla çalışma ücreti olarak adlandırılır.
Bir işçi alacağı olan fazla mesai ücreti, ülkemizde çok sıklıkla gündeme gelmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu’nda işçinin günlük ve haftalık çalışma süreleri ile ilgili düzenlemeler ve sınırlamalar yer almaktadır.
Bu sınırlamalara rağmen bazı durumlarda işveren, normal çalışma sürelerine ek olarak işçiyi çalıştırmaya devam eder. Bu durumda fazla çalışma ücreti ve buna bağlanan bazı hukuki sonuçlar ortaya çıkmaktadır.
Zincir marketler , Cafeler en başta uygun fiyata satış yapabilmenin yolunu isçi maliyetlerini en aza indirmekte aramıştır. İşçi maliyetlerini en aza indirmek de az sayıda personel çalıştırmakla başlıyor.
Az sayıda personel çalıştırmanın da doğal sonucu fazla mesai yapılması, izinsiz bir çalışma sistemi, personelin görev tanımı bellisiz şekilde her iş yaptırılarak çalıştırma esaslı tek kişiden en fazla verimi alınması, iş sağlığı ve güvenliğine aykırı çalışma metotlarının oluşmasıdır.
Ayrıca bu şirketler İŞKUR kurumu destekli çalışanlar ile çalışarak yine işçi maliyetinin azalmasını sağlamaktadır. Bu yöntem de İŞKUR destekli olmayan yada destek süresi biten personel hedef haline gelmektedir. Bu personellerin işi kendisi bırakması, gerçeğe aykırı istifa belgesi imzalaması ya da haksız suçlamalar ile tazminatsız işten çıkarılması sağlanarak yeni İŞKUR destekli personel alımı yapılmakta, böylelikle sürekli İŞKUR destekli personel ile çalışmaya devam edilmektedir.
Görüleceği üzere uygun fiyatla sürümden kazanıp çok kar etmek uğruna eziyet gören on binlerce kişi adeta kölelik yapmaktadır.
Fazla Çalışma Ücreti -İş Hukuku Avukatı
Zincir marketlerde fazla mesai yapılması ve ücretinin ödenmemesi sorunu
Az sayıda personelle çalıştırılan işyerinde fazla mesai kaçınılmaz olmaktadır. Bu tarz zincir marketlerde belirlenen çalışma düzeni kanuni haftalık çalışma saati olan 45 saati aşmakta full çalışma diye adlandırılan tüm gün çalışma şeklinde geçilen günlerin sayısı artmaktadır, karşılığı ise maalesef ödeneceği veya yerine izin kullanacağı vaat edilerek ödenmemekte, yerine de izin verilmemektedir.
Fazla mesai ücretlerinin ödenmemesi iş akdini haklı fesih nedenidir. Ancak bu şekilde çalışan zincir marketlerin maaş bordrolarında hileler ve gerçeğe aykırı puantajlar ile işçinin fazla mesai ücreti haklarını ispat edebilmeleri yolunu kapatmaya çalıştıkları görülmektedir.
Örnek verecek olursak; bu zincir ucuzluk marketleri, çalışanları için telafi denkleştirme formu düzenliyor. Eğer puantajlarda haftalık 45 saati aşan bir fazla çalışma varsa “hayali izin” uygulamasına geçiyor.
Formları yeniden düzenleyip işçilere serbest zaman tanımlıyor. Bu formları işçilere zorla imzalattırıyor. Ancak bu serbest zamanların hiçbirinde işçiler evlerinde olmuyor. Çalıştırılmaya devam ediyorlar.
Zincir marketlerde çalışan işçilerin gerçeğe aykırı maaş bordrolarına ve puantaj kayıtlarına imza atmaması gerekmektedir!
Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür.
Fazla çalışmanın ispatı konusunda işyeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, işyeri iç yazışmaları delil niteliğindedir.
Ancak, fazla mesainin yazılı belgelerle kanıtlanamaması durumunda tarafların, tanık beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Ancak imzalı puantajlar varsa ya da fazla mesai ücreti tahakkuku içeren bordrolar imzalı ise fazla mesai tanıkla ispat edilemez. Yazılı delil ile ispat maalesef çoğu işçi için mümkün değildir.
Görüleceği üzere prosedür icabı imzaladığınızı zannettiğiniz belgeler aslında sizi haklı iken haksız çıkarmaktadır, bu noktada önemle tavsiyemiz gerçeğe aykırı bilgiler barındıran bu bordroları imzalamayın, puantajlara gerçek çalışma saatlerinizi elle yazarak giriş yapıp imzalayın, buna engel olunursa imza atmayın tüm bunları da yapamıyorsanız “İhtirazi kayıtlıdır” yazarak imza atın ve mutlaka bu belgelerin bir fotoğrafını çekin.
Haftalık çalışma süresinin ortalama 45 saatin altında belirlendiği iş sözleşmelerinde 45 saate kadar fazla çalışma yapılması durumunda işçiye çalıştığı saat ücretinin yüzde %25 zamlı olarak ödenmesi gerekir.
Örneğin; haftalık çalışma süresi 40 saat olan bir iş sözleşmesinde işçinim haftalık 45 saat çalışma yaması durumunda saatlik çıplak brüt ücreti 20 TL ise bu ücretin yüzde 25 zamlı olarak 24 TL olarak hesaplanması ve ödenmesi gerekir.
İşçi isterse fazla sürelerle çalışma ücretine karşılık çalıştığı fazla saat başına altı ay içinde ücretinde herhangi bir kesintiye gidilmeksizin 1 saat 15 dakikalık izin de kullanabilir
Fazla Çalışma
Haftalık ortalama çalışma süresi 45 saat olarak belirlendiği veya 45 saat altında belirlendiği iş sözleşmelerinde ise 45 saati aşan çalışmalarda işçiye çalıştığı her saatin ücretinin, normal ücretinin yüzde 50 zamlı olarak ödenmesi gerekmektedir.
Bu durumda 1 saatlik çıplak brüt ücreti 20 TL ise bu ücretin yüzde 50 zamlı olarak 30 TL hesaplanması gerekmektedir.
İşçi isterse fazla sürelerle çalışma ücretine karşılık çalıştığı fazla saat başına altı ay içinde ücretinde herhangi bir kesintiye gidilmeksizin 1 saat 30 dakikalık izin de kullanabilir
Fazla Mesai Davasında İspat:
İşçiler fazla mesai yaptıklarını kural olarak her türlü delille ispat edebilirler.
Çoğu zaman uygulamada işçiler tanık deliline dayanmakta ve tanıkların da şehadetiyle ispatlanabilmektedir.
Tanıklık edecek kişilerin hangi dönemlerde o işyerinde çalıştıkları, aynı işverene açtıkları bir davalarının bulunup bulunmadığı gibi hususlar da önem arz eder, yine bordrolarda fazla mesainin belirtilmesi durumunda işçi tarafından bordorların çekincesiz imzalanması gibi hususlar fazla mesai ücreti ödenmiş kabul edilmekte ve ancak aksi belge bu hususların ispat edilmesi gerektiği kabul edilmektedir.
Fazla Mesai Davasında Zamanaşımı
İş Kanunu madde 32 gereği zamanaşımı süresi 5 yıl olup, işçiler bu süre içerisinde dava açtıkları takdirde fazla mesai alacaklarını talep edebilirler. İşçinin fiilen çalışıyor olması da zamanaşımını kesmez.
Fazla mesai hesabı yapılırken şüphesiz nelerin çalışma sürelerinden sayılıp sayılmayacağı hususları da dikkate alınmaktadır.
Çalışma Süresi
Çalışma Süreleri Yönetmeliği 3. Maddesinde, Çalışma süresi, işçinin çalıştırıldığı işte geçirdiği süredir. İş Kanununun 66 ncı maddesinin birinci fıkrasında yazılı süreler de çalışma süresinden sayılır. Aynı Kanunun 68 inci maddesi uyarınca verilen ara dinlenmeleri ise, çalışma süresinden sayılmaz. Şeklinde açıklanmıştır.
Çalışma Süresinden Sayılan Bazı Haller
İş kanunu 66. Maddesinde ise fiilen çalışma dışındaki bazı durumları da çalışma süreleri içinde sayılmaktadır
Bu hususlar:
a) Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler.
b) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler.
c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler.
d) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler.
e) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler.
f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler.
Fazla Çalışmanın Ücrete Dâhil Olması
İş Kanunu’nun 41.maddesine göre fazla çalışma yılda 270 saatten fazla olamaz. Eğer işçinin iş sözleşmesinde fazla çalışma ücretlerinin ücrete dâhil olduğu belirtilmişse, bu halde işçinin yılda 270 saate kadarki fazla mesaisi ücrete dâhildir. Böyle bir durumda işçi ancak yılda 270 saati aşan fazla mesai yapmışsa fazla mesai ücretine hak kazanır.
Fazla mesai ücretinin iş sözleşmesiyle belirlenen ücrete dâhil olduğuna ilişkin bir ifadeye yer verilmemiş ise, işçinin haftada 45 saatten fazla çalışmalarının karşılığı fazla mesai ücreti olarak ödenmelidir.
Fazla mesai ücretinin iş sözleşmesi ile kararlaştırılan ücret dâhil olduğuna ilişkin sözleşmenin geçerli olabilmesi için Yargıtay birtakım şartların varlığını aramıştır. Buna göre, işçinin ücreti belirli olmalı ve asgari ücretten fazla olmalıdır. Bu kapsamda Yargıtay’a göre fazla çalışma ücretinin aylık ücrete dâhil olduğu sözleşmede yer alsa da, işçiye asgari ücreti aşan bir ücret ödenmemesi, sözleşmede işçinin ücretinin belirli olmaması nedeniyle bu düzenlemenin kabulü mümkün değildir.
Fazla Çalışmanın Karşılığının İzin Olarak Verilmesi
İşçi isterse fazla mesai ücretinin karşılığını izin olarak da alabilir. (İş Kanunu m.41/4) İşçi izin hakkını altı ay içinde ve ücretinde bir kesinti olmaksızın kullanır. Bu serbest zaman işçiye aralıksız olarak kullandırılır.
Fazla Çalışma Ücretinin Zaman aşımı Süresi Nedir?
Fazla çalışma ücreti beş yıllık zaman aşımına tabidir. Bu kapsamda fazla çalışmanın yapıldığı tarihten itibaren beş yıllık süre içinde fazla mesai ücreti talep edilmelidir.
Fazla Çalışma Ücreti -İş Hukuku Avukatı
