İfade Alma Veya Sorguda Şüphelinin Hakları *2023
İfade Nedir?
İfade alma; Şüphelinin kolluk görevlileri veya Cumhuriyet savcısı tarafından soruşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesini ifade eder. İfade alma, jandarma, polis, gibi kolluk kuvvetlerince veya doğrudan savcılık tarafından yapılır. Soruşturma aşamasında ifade almaya yetkili bu kimselerden başka kişiler ifade alamaz.
Sorgu Nedir?
Sorgu; Şüpheli veya sanığın hâkim veya mahkeme tarafından soruşturma veya kovuşturma konusu suçla ilgili olarak dinlenmesini ifade eder. Yani sorgu hem soruşturma hem kovuşturma aşamasında yapılabilir. Soruşturma aşamasında sulh ceza hakimliği tarafından, kovuşturma aşamasında yargılamanın yürütüldüğü mahkeme tarafından yapılır.
Sorgu ve ifade arasındaki fark ise ifade kolluk veya savcılık tarafından, sorgu hakim tarafından yerine getirilir.
İfade Veya Sorgu Nasıl Yapılır?
İfade ve sorgu Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 145 ve devamı maddelerine göre yapılır.
İfade veya sorgu için çağrı
Madde 145 – (1) İfadesi alınacak veya sorgusu yapılacak kişi davetiye ile çağrılır;
çağrılma nedeni açıkça belirtilir; gelmezse zorla getirileceği yazılır.
Şüpheliyi ifadeye çağırma, emniyet müdürlüğüne, jandarmaya, polis merkezine veya savcılığa davet edilmesi suretiyle gerçekleştirilir. Davet çağrı kağıdı ile yapılır. Davetiyede çağrılma nedeninin yazması gerekir, aynı zamanda ifadeye gelinmemesi halinde zorla getirileceği yer almalıdır. Davetiye olmaksızın zorla ifadeye getirme yetkisi savcılığın kararına bağlıdır. Polis kendiliğinden şüpheli veya tanıkları ifade için zorla getiremez. Ancak tebligata rağmen ifadeye gelmeyen kişiler için savcılık kararı olmaksızın zorla getirme işlemi uygulanabilir.
Uygulamada genellikle polis telefon ile çağırarak ifadeye davet etmektedir. Ancak telefonla çağırılma halinde davetiyeye bağlanan sonuçlar uygulanmaz. Yani ifade veya sorguya telefonla çağırılmışsa ve gelmemişse, zorla getirme işlemi uygulanamaz. Bunun için öncelikle davetiye gönderilmesi ve davetiyede bu hususun yer alması gerekir. Polisin telefonla ifadeye çağırma yetkisi Polis ve Vazife Selahiyet Kanunu’nun 15. maddesine dayanır.
İfade Veya Sorgu İçin Zorla Getirme (CMK 146)
Şüpheli/sanığın hakkında;
- tutuklama nedenlerinin varlığı,
- yakalama kararı düzenlenmesi için yeterli nedenlerin varlığı,
- İfadeye çağırıldığı halde gelmemesi,
bu hallerde zorla getirilmesine karar verilir.
Zorla getirme kararı, şüpheli veya sanığın açıkça kim olduğunu, kendisiyle ilgili suçu, gerektiğinde eşkâlini ve zorla getirilmesi nedenlerini içerir. Zorla getirme kararının bir örneği şüpheli veya sanığa verilmesi gerekir.
Zorla getirme kararı ile çağrılan şüpheli veya sanık derhal, olanak bulunmadığında yol süresi hariç en geç 24 saat içinde çağıran
hâkimin, mahkemenin veya Cumhuriyet savcısının önüne götürülür ve sorguya çekilir veya ifadesi alınır.
Çağrıya rağmen gelmeyen tanık, bilirkişi, mağdur ve şikâyetçi ile ilgili olarak da zorla getirme kararı verilebilir.
İfade Alma Veya Sorguda Şüpheli/Sanığın Hakları
İfade ve sorgunun usulü Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 147. maddesine göre yapılır.
- Kimlik Tespiti: İfade ve sorgu işlemine başlamadan önce şüpheli veya sanığın kimliği saptanır. Şüpheli veya sanık, kimliğine ilişkin soruları doğru olarak cevaplandırmakla yükümlüdür.
- Suçun Anlatılması: İfade ve sorgu işlemine başlamadan önce şüpheli veya sanığa kendisine yüklenen suçun anlatılması gerekir. Sanık veya şüpheli neyle suçlandığını bilmeden sorguya çekilemez.
- Avukat Tutma Hakkının Hatırlatılması: Şüpheli veya sanığın ifade veya sorgusunun alınmadan önce avukat tutma hakkının olduğu hatırlatılması gerekir. Müdafi seçme hakkının bulunduğu ve onun hukukî yardımından yararlanabileceği, müdafiin ifade veya sorgusunda hazır bulunabileceği, kendisine bildirilir. Müdafi seçecek durumda olmadığı ve bir müdafi yardımından faydalanmak istediği takdirde, kendisine baro tarafından bir müdafi görevlendirilir.
- Yakınlarına Haber Verilmesi: Yakalanan kişinin yakınlarından istediğine yakalandığı derhâl bildirilir. Yakalanan kişi yabancı ise, yazılı olarak karşı çıkmaması halinde, durumu, vatandaşı olduğu devletin konsolosluğuna bildirilir.
- Susma Hakkı: Şüpheli veya sanığa yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmamasının kanunî hakkı olduğu söylenir. İfade veya sorguya başlanmadan önce kendisine yüklenen suç hakkında açıklamada bulunmak zorunda olmadığının bildirilmesi gerekir.
- Şüphelin/Sanığın Delillerin Toplanmasını İsteme Hakkı: Şüpheli/sanığın ifade ve sorgusuna başlanmadan önce şüpheden kurtulması için somut delillerin toplanmasını isteyebileceği hatırlatılır ve kendisi aleyhine var olan şüphe nedenlerini ortadan kaldırmak ve lehine olan hususları ileri sürmek olanağı tanınır.
- Ekonomik Durumun Sorgulanması: İfade verenin veya sorguya çekilenin kişisel ve ekonomik durumu hakkında bilgi alınır.
İfade Alma Veya Sorguda Şüphelinin Hakları *2023
