Elden Ödeme Nasıl İspat Edilir | Ankara 2023
ÜCRET NEDİR ?
işçinin iş gücünü kullanarak yaptığı bir iş neticesinde işveren tarafından ödenen bedeldir. Ücret anayasal bir hak olup Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ‘nın 55. maddesi ; “Ücret emeğin karşılığıdır.” diyerek kısa bir tanımlama yapılmıştır. Yine 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 32. maddesi ; ” Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.” diyerek bir tanımlamaya yer vermiştir. Anayasa’nın bahsi geçen maddesi devlete pozitif bir yükümlülük getirerek ; devletin çalışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ücret almalarını ve diğer sosyal haklardan faydalanmalarını sağlamak için gerekli önlenmeleri alması gerektiğini vurgulamıştır.
Elden Maaş Ödemesi Yapılabilir mi?
21 Mayıs 2016 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan ve Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her Türlü İstihkakın Bankalar Aracılığıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik’te yapılan değişiklikle birlikte işyerinde 5 ve üstünde işçi çalıştıran işverenlerin işçi ücretlerini ve diğer ödemelerini banka aracılığıyla yapması zorunda hale getirilmiştir.
5 ve üzerinde işçi çalıştıran bir işveren ancak; işyerinin bulunduğu yerde banka şubesi yoksa ya da işçilere banka kanalıyla ödeme yapılması mümkün değilse, bankadan ödeme yapmayabilir. Fakat bu durumda bile, ücret elden ödenemez. Ücreti bankadan ödeyemeyen işveren bu kez de, ücreti PTT kanalıyla ödemek durumundadır.
Yani ilgili mevzuat, beş ve üzerinde işçi çalıştıran bir işverenin elden ücret ödemesine hiçbir şekilde müsaade etmemektedir. Ne adı altında olursa olsun işçilere yapılacak ödemelerin bordrolaştırılması ve SGK primleri ile vergilerinin tahakkuk ettirilmesi şarttır.
Bir işyerinde işverenin çalıştırdığı işçi sayısının 4 ve altında olması halinde ise; işveren ister bankadan isterse elden dilediği gibi ödeme yapabilmektedir. Fakat elden ödemelerin birlikte getirdiği risk ve yaptırımlarla karşı karşıya kalması muhtemeldir
Maaşın bir kısmının elden verilmesi yaptırımı nedir ?
Hem 5510 Sayılı Kanun hem 4857 Sayılı İş Kanunu ve diğer alt yönetmeliklere göre;
Çalışanların prime esas kazanç bildirimlerinin gerçek kazanç ile bildirimi zorunludur.
İşveren eğer 5’ten fazla çalışanı varsa ve maaşları banka kanalı ile ödemek zorunda ise net maaş ne kadarsa prime esas kazancı da o düzeyde bildirmeli ve sigortalının gerçek kazancını bankaya göndermelidir.
Maaşın asgari ücret kısmını bankadan gönderip geri kalanı elden verirse ve bu durum tespit edilirse işverenin eksik kazanç ödediği her bir dönem için işverene sigortalı başına brüt asgari ücretin 2 katı tutarında idari para cezası Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından uygulanır. Ayrıca kalan kısmının elden ödendiğine ilişkin bir ispat yapılamazsa eksik maaşların ödenmesine ilişkin bir karar da verilebilir.
İŞÇİNİN MAAŞININ BANKADAN ÖDENMESİ
Ücret ödemesinin banka kanalıyla yapılması hem denetlenebilirlik açısından hem de ispat açısından daha elverişli bir yoldur. Çalıştırdığı işçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu özellikte her çeşit istihkakını; özel olarak açılan banka hesapları aracılığıyla ödeme zorunluluğuna tabi tutulan işverenler veya üçüncü kişiler ; işçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkaklarını özel olarak açılan banka hesapları haricinde ödeyemezler.
Uygulamada işçinin maaşının bankadan ödenmesi hususundaki kural sıkça ihlal edilmektedir. Sigortasız işçi çalıştırıldığı durumlarda işçilere maaşı elden verilmektedir. Böylece işveren işçiyi kayıt dışı tutmaktadır.
Elden Ödeme Nasıl İspat Edilir?
Ücrete ilişkin uyuşmazlıklarda mahkemenin işçi lehine karar vermesi için ücretin elden ödendiğinin ispatlanması gerekir. Bu gibi durumlarda işçilerin kendileri ile birlikte aynı dönemde ve aynı yerde çalışmış şahitlere ihtiyacı olmaktadır. Ayrıca şahitlerin işçinin maaşını bilecek konumda olmaları ve işçi ile benzer görevde bulunmaları önem arz etmektedir. Buna ek olarak elden ödeme ispatı için gerekli olan belgeler şu şekildedir:
Elden maaş aldığını gösteren üstünde işveren ya da iş yerinin imzasının ve kaşesinin olduğu makbuz,
Sigortalının bankadan kredi çekmek için işverenden aldığı gerçek ücreti gösteren ve bankaya sunulan belge,
İş sözleşmelerinde yazılı olan tutar,
Fazla mesai yapıldıysa bunu kanıtlayan her türlü belge.
İşçinin Gerçek Ücreti Nasıl Hesaplanır?
İşçinin aldığı ücretin belirlenmesinde işçinin kıdemi, meslek unvanı, fiilen yaptığı iş, işyerinin özellikleri ve emsal işçilere ödenen ücretler gibi hususlar göz önünde bulundurulacaktır.
Bunun için de yargılamayı gerçekleştiren mahkemeden aynı iş kolunda benzer nitelikte işi yapan ve benzer kıdeme sahip olan işçinin emsal maaşının bildirilmesi için ilgili sendika ve meslek kuruluşlarına yazı yazılması talep edilmeli ve yine aynı iş yerinde çalışan işçiler tanık olarak mahkeme huzurunda dinletilmelidir.
Maaşı düşük gösterilen işçinin hakları
İş sözleşmesi sona eren işçinin kıdem, ihbar tazminatı, fazla mesai alacakları gibi ücretleri resmi maaş üzerinden hesaplanır. İşçinin almış olduğu ücret eksik olarak hesaplanan (kıdem, ihbar tazminatı, fazla çalışma, izin gibi ücret alacakları için) işçiler, haklarını arama noktasında SGK’ya başvuru yaparak, bu durumu şikâyet edebilir ve iş mahkemelerinde dava açabilirler. Bordrosu, işveren tarafından usulsüz şekilde düşük gösterilen işçi de iş sözleşmesini haklı fesih hakkını kullanarak feshederek, tazminat talep edebilir.
Ücret alacaklarının eksik ödenmesi nedeniyle iş mahkemelerine dava açan işçiler, gerçek ücretlerini talep edebilmek için ispatla mükelleftir. Ücret alacaklarının eksik ödendiğinin iş mahkemelerinde ispatı noktasında işçiler;
1-) Tanık beyanları,
2-) İşçinin çalıştığı işyerinde yapmış olduğu görevinin niteliği,
3-) Maaşının bordroda gösterilenden az olması,
4-) Emsal ücret araştırması,
gibi sebepleri iş mahkemelerinde delil olarak kullanılabilir. İşçinin elden almış olduğu maaş ya da ücretin dava sürecinde ispatlanması halinde ise işçi kıdem ve işçilik alacaklarını almaya hak kazanır.
İŞÇİNİN MAAŞININ ÖDENMEMESİ
İş sözleşmesi; tarafları işçi ve işveren olan ve her iki tarafa da borç yükleyen bir sözleşmedir. Diğer adı hizmet sözleşmesi olan bu sözleşmede ; işçi bir iş görme borcunu üstlenirken işveren bu iş görme karşılığında belli bir miktar ücret ödeme borcunu üstlenir. Dolayısıyla yazımızın da konusunu olan işçinin maaşının ödenmemesi işverenin sözleşmedeki edimini yerine getirmediği ; sözleşmeye aykırı davrandığı anlamına gelmektedir. İşçinin maaşının ödenmemesi denilirken geniş anlamda ücret anlaşılmalıdır. Örneğin işçinin net ücreti haricinde yaptığı fazla mesai sonunda hak kazandığı ücret de bu başlık altında incelenecektir.
Elden maaş ödeme cezası
Elden maaş vermenin cezası iki ayrı Kurum tarafından uygulanmaktadır.
Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından eksik kazançtan dolayı ek bildirge verilmemesinden kaynaklı olarak maaşı asgari ücretten göstermenin cezası uygulanır. Elden maaş almak konusu ile ilgili işveren kendisi bunu bildirir ve eksik kazancı beyan ederse bildirgede yer alan sigortalı başına brüt asgari ücretin 1/8’i tutarında idari para cezası uygulanır. Eğer tespit mahkeme kararı ya da başka bir Kurum tespiti sonucu yapıldı ise elden ücret ödemenin cezası sigortalı başına brüt asgari ücretin 2 katı olacaktır.
Ayrıca Çalışma İl Müdürlüğü tarafından da 2022 yılı için eksik ödenen her ay için ortalama 475 TL tutarında cezai işlem uygulanmaktadır.
İbranamenin Geçerliliği İçin de Banka Yoluyla Ödeme Zorunlu
İş sözleşmesinin feshi halinde işçiye imzalatılan ibranamenin geçerli sayılabilmesi için 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun 420 nci maddesinde sayılan diğer şartlar yanında, ibra konusu alacağın tümünün yani ibranamede belirtilen ücret, tazminat gibi tüm işçilik alacaklarına ait ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. Ayrıca bu zorunluluk sadece 5 ve üzeri çalışanı olan işyerleri için değil tüm işyerleri için geçerlidir.
