Hastanın Rızasını Alma Yükümü | Aydınlatılmış Onam
AYDINLATILMIŞ ONAM FORMU NEDİR?
Doktorlar tarafından hastanın tedavi sürecine başlanmadan, hastalara tıbbi müdahalede bulunulmadan önce hastaların; hastalığın ve tedavinin seyri, tıbbi müdahalenin olası yan etkileri ve daha birçok hususta açık şekilde bilgilendirmeleri ve tıbbi müdahale sürecine başlanabilmesi için rızalarının alınması gereklidir.
Aydınlatılmış onam süreci de hastanın bu hususlarda bilgilendirilmesi ve rızalarının alınması sürecine dayandığından açık şekilde bilgilendirme yapılması ve hastanın tıbbi müdahaleye ilişkin rızasının alınması doktorlar tarafından aydınlatılmış onam formu ile gerçekleştirilir, hasta onam formunu imzalayarak tıbbi müdahale hakkında bilgi aldığını ve doktorlar tarafından yapılacak müdahaleye rıza gösterdiğini kabul etmiş olur.
BİLGİLENDİRME SÜRECİ
Aydınlatılmış onam, hastanın kendisine yapılacak işlemleri onayladığını belirten imzasının alınmasından farklıdır. Temel amaç hastaya bilgi vermek ve bu bilgiyi anlamasını sağlamaktır. Bu nedenle form imzalatılmasından önce yapılması gereken, hastanın kendi kültürüne ve eğitim düzeyine uygun biçimde bilgilendirilmesinin sağlanmasıdır. Ayrıca hastanın verilen bilgileri anlamasının sağlanması ve anladığının denetlenmesi gerekir. Bu sürecin yaşama geçirilebilmesi için bazı önkoşullar bulunmaktadır.
Hastanın sağlık durumu ve konulan tanı,
Önerilen tedavi yönteminin türü,
Başarı şansı ve süresi,
Tedavi yönteminin hastanın sağlığı için taşıdığı riskler,
Verilen ilaçların kullanılışı ve olası yan etkileri,
Hastanın önerilen tedaviyi kabul etmemesi durumunda hastalığın yaratacağı sonuçlar,
Olası tedavi seçenekleri ve riskleri.
Aydınlatılmış Onam Formu Nasıl Hazırlanır?
Hasta ismi ve kişisel bilgilerinin yer aldığı form hazırlanır. Bu formda, hastanın bir yakınına ait telefon bilgilerine de yer verilebilir. Eğer form, reşit olmayan kişi için hazırlanıyorsa o kişinin velayetini üstlenen kişilerin adı soyadı ve imzaları alınır. Aydınlatılmış onam formunu imzalayacak kişi temyiz yeteneğine sahip olmalıdır.
Aksi bir durumda onam formunun imzalanmasının bir geçerliliği söz konusu değildir. Mental bozuklukları bulunan ve bu nedenle de iyiyi kötüyü ayıramayan kişiler için onam formu hazırlanmasına gerek duyulmaz. Bu kişiler için en iyi tedavi yönteminin uygulanacağına hüküm edilir.
AYDINLATILMIŞ ONAM FORMUNDA BULUNMASI GEREKEN BİLGİLER
Hastanın adı ve soyadı, kimlik numarası, doğum tarihi, telefon numarası, ikamet ettiği adres bilgileri gibi kişisel bilgileri yer almalıdır.
Hasta küçük veya kısıtlıysa bu halde velayet veya vesayet altındaysa, veli ya da vasisinin adı ve soyadı, telefon numaraları, ikamet ettiği adres bilgileri gibi kişisel bilgileri yer almalıdır.
Hastanın acil bir durumda ulaşılabilecek bir yakınına ait telefon numarası yer almalıdır.
Tıbbi müdahale sürecinde oluşabilecek riskler hakkında, tedavi sırasında veya sonrasında tıbbi müdahaleden kaynaklı oluşabilecek olası komplikasyonlar veya yan etkiler hakkında bilgilendirmeler yer almalıdır.
Hastanın Rızasını Alma Yükümü | Aydınlatılmış Onam
AYDINLATMANIN VE ONAMIN ŞEKLİ
Kanunen şekil şartının öngörüldüğü durumlar haricinde (1219 sayılı kanun 70.madde gibi) aydınlatma yükümlülüğü şekle tabi değildir, sözlü veya yazılı olarak gerçekleştirilebilir. Bununla birlikte onamın alındığının ve hastanın bilgilendirildiğinin ispat yükü hekimin üzerindedir.
Doktrinde HAKERİ, aydınlatmanın sözlü ve kişiye özel olması gerektiğini öne sürer. AYAN ise yazılı aydınlatmanın hekimin ispat yükümlülüğünü hafiflettiğini ancak hastanın özel olarak bilgilendirilmemesi sebebiyle aydınlatma yükümlülüğünün yerine getirilmesinden bahsedilemeyeceğinden söz eder.
Bu nedenle uygulamada aydınlatmanın sözlü ve onamın yazılı olması gerektiği görüşü uygulanmaktadır.
Uygun Süre ve Ortam
Hasta birey ve onu takip eden sağlık ekibi (hekim, hemşire, vb.) arasında sürekli ve karşılıklı anlama çabasını içeren görüş, duygu ve düşünce alışverişi bu anlamda esastır. Aydınlatılmış onamın geçerli sayılabilmesi için, karşılıklı anlama için yeterli zaman ayrılmalı ve onam, hizmet alan bireyin gizliliğini gözeten uygun bir ortam sağlanarak alınmalıdır.
Sürekli Tıp Eğitimi ve Aydınlatılmış Onam
Hekimlerin mezun olduktan sonra da aydınlatılmış onam konusundaki gelişmeleri takip edebilmeleri için sürekli tıp eğitimi olanakları yaratılmalıdır. Özellikle iletişim becerileri, tıp etiği ve sağlık hukuku ağırlıklı eğitim toplantıları/kurslar tasarlanarak sürekli mesleki gelişim etkinlikleri kapsamında uzmanlık dernekleri ve meslek örgütü tarafından üyelere sunulmalıdır.
Bu amaçla, UDEK’le işbirliği içinde ilgili uzmanlık derneklerinden destek alınabilir. Hekimlerin, konunun ele alınacağı bilimsel toplantılara katılımları sağlanmalı, özendirilmeli, çalıştıkları kurumlarda ilgili eğitim çalışmalarını düzenleyecek birimler kurulmalıdır.
Hastanın Rızasını(Onayını) Alma Yükümü
Rıza, tedavide, hekim ile hasta arasındaki ilişkiden kaynaklanan birlikte etkinin bir kanadını oluşturur. Hekim mesleki bilgi ve tecrübesiyle hastasını iyileştirmeye çalışmaktayken, hastanın hekimine güvenmekten başka çaresi yoktur. Bu hasta ile hekimin karşılıklı konumunun doğal sonucudur. Ancak hasta, vücudu üzerinde gerçekleştirilecek her türlü tıbbi müdahaleye rıza gösterip göstermeme hakkına sahiptir.
Hastanın bu hakkı, ilk kez Hakim Cardozo tarafından verilen bir kararda “İrade sahibi her ergin insan kendi bedeni üzerinde yapılacak olan müdahale için karar verme hakkına sahiptir.” hükmüyle dile getirilmiştir. Hastanın yapılacak müdahaleye ilişkin rıza göstermesi noktasında hekimin aydınlatma yükümünü gereğince yerine getirmiş olması büyük önem taşımaktadır.
AYDINLATILMIŞ ONAMIN HUKUKİ DAYANAĞI
Aydınlatılmış onam ve hastanın rızasının alınması kavramları birden fazla kanunda düzenlenmiştir. 1219 Sayılı Tababet Ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun’un 70. maddesinde: “Tabipler, diş tabipleri ve dişçiler yapacakları her nevi ameliye için hastanın, hasta küçük veya tahtı hacirde ise veli veya vasisinin evvelemirde muvafakatını alırlar. Büyük ameliyei cerrahiyeler için bu muvafakatin tahriri olması lazımdır.” olarak düzenlenmiştir.
Hastanın Rızasını Alma Yükümü | Aydınlatılmış Onam
