İş Kanunu’nun Kişiler Yönünden Uygulama Alanı
4857 sayılı İş Kanunu’nun kapsamı; kanunun 1. maddesinde belirtilmiştir.
Amaç ve kapsam
Madde 1 – Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir.
Bu Kanun, 4 üncü Maddedeki istisnalar dışında kalan bütün işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine ve işçilerine faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır.
İşyerleri, işverenler, işveren vekilleri ve işçiler, 3 üncü maddedeki bildirim gününe bakılmaksızın bu Kanun hükümleri ile bağlı olurlar.
Kanunun 4. maddesinde belirtilen istisnalar haricine kalan bütün işyerleri ve bu işyerlerinin, işverenleri ile işveren vekilleri ve işçiler bu kanunun hükümlerine tabidir. Aynı zamanda kanun kapsamında olmak için işyerlerinin faaliyet konuları bakımından bir ayrım gözetilmemiştir. Yani işin niteliğinin; sağlık, eğitim, sanayi, ticaret gibi hangi alanda olduğuna bakılmaksızın bu kanuna tabi olurlar.
İş Kanunu Hükümlerine Tabi Olmayanlar
İş kanunu kapsamında olmayan işler ve iş ilişkileri kanunun 4. maddesinde sayılmıştır.
İş Kanunu Madde 4 -Aşağıda belirtilen işlerde ve iş ilişkilerinde bu Kanun hükümleri uygulanmaz;
a) Deniz ve hava taşıma işlerinde,
b) 50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerinde,
c) Aile ekonomisi sınırları içinde kalan tarımla ilgili her çeşit yapı işleri,
d) Bir ailenin üyeleri ve 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) hısımları arasında dışardan başka biri katılmayarak evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde,
e) Ev hizmetlerinde,
f) çıraklar hakkında,
g) Sporcular hakkında,
h) Rehabilite edilenler hakkında,
ı) 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununun 2 nci maddesinin tarifine uygun üç kişinin çalıştığı işyerlerinde.
Şu kadar ki;
a) Kıyılarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yapılan yükleme ve boşaltma işleri,
b) Havacılığın bütün yer tesislerinde yürütülen işler,
c) Tarım sanatları ile tarım aletleri, makine ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda görülen işler,
d) Tarım işletmelerinde yapılan yapı işleri,
e) Halkın faydalanmasına açık veya işyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahçe işleri,
f) Deniz İş Kanunu kapsamına girmeyen ve tarım işlerinden sayılmayan, denizlerde çalışan su ürünleri üreticileri ile ilgili işler,
Bu Kanun hükümlerine tabidir.
İş Kanunu’nun Kişiler Yönünden Uygulama Alanı
- Deniz ve Hava Taşıma İşleri
Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışan kişiler iş kanunu hükümlerine tabi değildir. Gemi kaptanı, makinisti, pilotlar ve hostesler İş Kanunu kapsamında işçi sayılmazlar. Ancak aynı maddenin devamında bir istisna daha getirilmiştir. Buna göre; kıyılarda veya liman ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yapılan yükleme ve boşaltma işleri yapanlar ile Havacılığın bütün yer tesislerinde yürütülen işler; İş Kanunu kapsamındadır. Örneğin havaalanındaki hangar, bagaj hizmetleri gibi havacılığın tüm yer tesislerinde çalışan kişiler İş Kanunu hükümlerine tabidir.
- Tarımsal Faaliyetlerde Çalışanlar
50’den az işçi çalıştırılan tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerlerinde veya işletmelerde çalışanlar İş Kanunu hükümlerine tabi değildir. Tarımsal faaliyetler belirli sürelerde yapılır. Çalışma süreleri düzenli değildir. Tarımsal faaliyette çalışan kişiler düzenli ve sürekli bir ücret elde edemezler. Bu nedenle tarım ve orman işlerinde çalışan kişiler İş Kanunu hükümlerine tabi tutulmamıştır. Bu alanın özel bir İş Kanunu hükümleri ile düzenlenmesi gerekir. Ancak henüz bu konuda yapılmış bir yasa tasarısı yoktur.
50 den az işçi çalıştıran tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyerleri ve işletmelerdeki çalışanlar ile aile ekonomisi sınırları içerisinde kalarak tarımla ilgili iş yapan kişiler İş Kanunu kapsamında işçi değildir.
Ancak tarım sanatları ile tarım aletleri, makine ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda görülen işler ile tarım işletmelerinde yapılan yapı işleri, İş Kanunu hükümleri kapsamındadır. Aynı zamanda Halkın faydalanmasına açık veya işyerinin eklentisi durumunda olan park ve bahçe işleri de İş Kanunu kapsamındadır.
Örneğin, peynir, çay, yağ gibi ürünlerin yapılması işlerinde çalışan kişiler İş Kanunu kapsamında işçi sayılır. Yada tarım aletlerinin yapıldığı yerler İş Kanunu kapsamındadır.
Park ve bahçelerde sürdürülen işler tarımsal niteliktedir. Buralarda yapılan işlerin İş Kanunu kapsamında olması için; parkın, bahçenin halkın faydalanmasına açık olması gerekir. Veyahut bu parkın, bahçenin herhangi bir işyerinin eklentisi olması halinde de İş Kanunu hükümlerine dahil edilir.
İş Kanunu’nun Kişiler Yönünden Uygulama Alanı
- Ev Hizmetleri
Ev hizmetlerinde çalışan hizmetçi, aşçı, kahya gibi işleri sürdüren kişiler İş Kanunu hükümlerine tabi değildir.
- Çıraklar
Çırak olarak çalışan kişiler ile onları çalıştıranlar arasındaki hukuki ilişki; iş sözleşmesi veya hizmet akdi ile kurulmaz. Çıraklık; iş görme amacından ziyade, sanatı öğrenme, beceri kazanma gibi gayeleri güder. Bu nedenle İş Kanunu hükümleri kapsamında işçi sayılmazlar.
İş Kanunu’nun Kişiler Yönünden Uygulama Alanı
Stajyer Av. Merve ÇATAR
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
