İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Nedir

İş Hukuku Nedir?

İşçi, işveren ve devlet arasındaki ilişkileri düzenleyen bir hukuk dalıdır. İşçi ve işveren arasında meydana gelen anlaşmazlıkların çözümü, işçi ve işveren hakları gibi tüm düzenlemeleri içeriğine alır. İş hukuku kapsamına giren tüm davalara iş mahkemesi bakar. İş mahkemesinin bulunmadığı yerlerde asliye hukuk mahkemesi, iş mahkemesi sıfatıyla davaları görür.

İş hukuku kapsamında işçi ve işveren haklarını korumak üzere oluşturulmuş bir çok kanun vardır. Bunların başında 4857 sayılı İş Kanunu gelir. İş Kanunu daha çok işçiyi koruyucu hükümler içeren bir yapıya sahiptir. Zira işveren ve işçi arasında büyük bir eşitsizlik vardır. İşveren ekonomik anlamda güçlü olan kişidir. İşçi emeğini ortaya koyarken, işveren sermayesini ortaya koymaktadır. Kanun koyucu işçi ve işveren arasında bir denge sağlamaya çalışmıştır. Bu nedenle İş Kanunu’nda daha çok emredici hükümler bulunmaktadır. Ancak bu işverenin haklarının korunmadığı anlamına gelmez. Sadece işçi ve işveren arasındaki dengenin sağlanması için daha çok işçi lehine hazırlanmış bir kanundur.

Sosyal Güvenlik Hukuku Nedir?

Sosyal güvenlik hukuk; sosyal ve toplumsal sorunlar nedeniyle sanayi devrimi sonrasında ortaya çıkmıştır. Osmanlı döneminde modern bir sosyal güvenlik sistemi olmasa da bir takım uygulamalar yapılmıştır. Asıl düzenlemeler ise Cumhuriyet Döneminde yapılmıştır. Cumhuriyet Döneminde 3008 sayılı İş Kanunu ile sosyal güvenliğe ilişkin kapsamlı düzenlemeler bulunur. 1945 yılından sonra ise çeşitli sigorta kolları oluşturmaya başlanmıştır. Aynı zamanda Anayasa’nın 60. maddesinde sosyal güvenlik hakkına yer verilmiştir. Bu hükme göre, devlet sosyal güvenlik hakkını sağlamak zorundadır. Bunun için gerekli tedbirleri almalı ve teşkilatını kurması gerekir. Görüldüğü üzere, Anayasa devlete bir takım ödevler yüklemiştir.

A. Sosyal güvenlik hakkı
Madde 60 – Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir.
Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.

Sosyal güvenlik hukuku alanında kullandığımız birincil kanunumuz; Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’dur.

Sigorta Kolları Nelerdir?

Sigorta kolları; 4a, 4b,4c olarak 3 kola ayrılmaktadır. Bu 3 farklı sigorta sistemi de Sosyal Güvenlik Kurumuna bağlıdır.

4a Sigorta: Sosyal Sigortalılar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu madde 4/1-a; “Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar” sigortalı sayılmaktadır. Yani iş sözleşmesine göre çalışanların zorunlu sigortalılığı düzenlenmiştir. Ancak sadece iş sözleşmesi ile çalışanları da kapsamaz. Kanuna göre;

• İşçi sendikaları ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenler,
• Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlar,
• Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar,
• Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre
  çalıştırılanlar,
• Umumi Hıfzısıhha Kanununda belirtilen umumî kadınlar,
• Milli Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar, kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev verilenler ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 4 üncü maddesinin (C) bendi kapsamında çalıştırılanlar,
• Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen Toplum Yararına Çalışma Programlarından yararlananlar,

sayılmış olanlar 4a kapsamında sigortalı sayılırlar.

4b Sigorta: Kendi adına ve bağımsız çalışanlar 4b kapsamında sigortalıdır. 4b kapsamında sigortalı olabilmek için herhangi bir iş sözleşmesi ile bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına çalışılmasıdır. Bu şekilde çalışan;

• ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olanlar,
• gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,
• anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları,
• sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları,
• tarımsal faaliyette bulunanlar,

4b kapsamında sigortalı kabul edilirler. Yine köy ve mahalle muhtarları, At Yarışları Hakkındaki Kanuna tabi olan jokey ve antrenörler 4b kapsamında sigortalıdır.

4c Sigorta: Devlet memurları ve diğer kamu görevlilerinin zorunlu sigortalılığını düzenlenmiştir.

• Kuruluş ve personel kanunları veya diğer kanunlar gereğince seçimle veya atama yoluyla kamu idarelerinde göreve gelenlerden; bu görevleri sebebiyle kendilerine ilgili kanunlarında Devlet memurları gibi emeklilik hakkı tanınmış olanlardan hizmet akdi ile
  çalışmayanlar,
• Başbakan, Cumhurbaşkanı yardımcıları, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, belediye başkanları, il encümeninin seçimle gelen üyeleri

4c kapsamında sigortalı kabul edilir. Yine 4c kapsamında sigortalı olarak sayılmış olan bu kişilerin kurduğu sendikalar
ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenlerden aylıksız izne ayrılanlar; kanunda belirtildiği şekilde Türk Silahlı Kuvvetleri adına okuyan öğrenciler; yine kanunda belirtildiği üzere Emniyet Genel Müdürlüğü adına okuyan öğrenciler; 4c kapsamında sigortalı sayılırlar.

İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Nedir

Stajyer Av. Merve ÇATAR

Makale Yazarlığı İçin

Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.