Kamulaştırmasız El Atma
Devlet kamu yararı gerekçesiyle özel mülkiyete tabi olan bir taşınmaza sahibinin rızası dışında el atmasına kamulaştırma denir. Kamulaştırma ancak “kamu yararı” gerekçesiyle yapılabilir. Kamulaştırma işlemi sadece yetkili idare tarafından yapılabilir. Kamulaştırma işlemine konu olan taşınmazın bedeli “peşin” ödenmesi gerekir. Kamulaştırmanın hukuka uygun olması için mevzuata uygun yapılması gerekir.
Kamulaştırma işleminin usule aykırı olarak fiilen ve bedelsiz şekilde yapılmasına “kamulaştırmasız el atma” denir. Yani idare mülkiyet sahibine hiçbir bedel ödemeksizin hak sahibinin mülkiyet hakkını sınırlandırmaktadır.
Kamulaştırmasız el atma 2 şekilde yapılır:
- fiili el atma
- hukuki el atma
Fiili El Atma
İdarenin özel mülkiyete tabi bir taşınmazı kamulaştırma usullerine uymadan el atmasıdır. Örneğin taşınmaz sahibine bedel ödemeksizin doğrudan taşınmaz üzerinde yapı inşa etmesi. Fiili el atma, kamulaştırma işlemleri hiç yapılmaz veya yapılsa bile usule uygun tamamlanmamasıyla söz konusu olur. Taşınmaz sahibinin taşınmazı kullanmasına engel olma hali vardır.
Hukuki El Atma
İdarenin kamu yararı gerekçesiyle özel mülkiyete tabi bir taşınmaz hakkında kamulaştırma kararı alıp el koymasıdır. Özel mülkiyete tabi taşınmazların, kamu yararı gerekçesiyle uygulamalı imar planı içerisine dahil edilebilir. Bu durumda imar planının yürürlük tarihinden itibaren 5 yıl içerisinde uygulanması gerekir. Çoğu zaman imar planın kesinleşmesinin üzerinde çok uzun zaman geçmesine rağmen kamulaştırma işlemleri yapılmamaktadır. Bu durumda malikin taşınmazı üzerinde tasarruf etme özgürlüğü kısıtlanır. Örneğin hak sahibi, imar planı üzerinde kamusal olarak gözüken bir taşınmaz satamamakta ya da üzerine inşaat yapamamaktadır. Hukuki el atmadan bahsedilebilmesi için idarenin taşınmaza fiilen el atmasına gerek yoktur.
Kamulaştırmasız El Atma
Kamulaştırmasız El Atma Halinde Ne Yapılır?
Taşınmazın maliki dava yoluyla kamulaştırmasız fiili el atılan kısmın bedelinin belirlenmek suretiyle kendisine ödenmesini talep edebilir. Bu davayla birlikte taşınmazın mülkiyetinin idareye devredilmesi kabul edilmiş olur. Taşınmazın bedel tespitine ilişkin olarak el atma tarihindeki özellikleri göz önünde bulundurularak dava tarihindeki değerinin malike ödenmesine karar verilir.
Kamulaştırmasız el atma söz konusu olduğu zaman idarenin özel mülkiyete tabi bir taşınmazı haksız olarak işgal ettiğini söyleyebiliriz. Mülkiyet hakkının sahibi taşınmazından faydalanamaması söz konusu olur. Dolayısıyla mülkiyet hakkı sınırlanmaktadır. İşte bu durumda malik, idare tarafından zararlarının karşılanması isteyebilir. Buna “ecrimisil” denir. Ecrimisil, kamulaştırmasız el atma davasında istenebileceği gibi el atmanın önlenmesi davası ile veya ayrı bir dava açılmak suretiyle de talep edilebilir. Ancak ecrimisil en fazla geriye dönük olarak en fazla 5 yıl talep edilebilir. Yani dava tarihinden itibaren geriye dönük olarak en fazla 5 yıllık ecrimisil talep edilebilir.
Kamulaştırmasız El Atma Davalarında Zamanaşımı Var Mıdır?
Kamulaştırma özel mülkiyete tabi bir taşınmazın idare tarafından kamu yararı gerekçesiyle el konulmasıdır. Kamulaştırmasız el atma ise idarenin mevzuata aykırı olarak kamulaştırma işlemlerini hiç yapmaması veya eksik yapmasıdır. Her iki durumda taşınmaz malikinin mülkiyet hakkına müdahaledir. Mülkiyet hakkı Anayasa tarafından güvence altına alınmış olup temel hak ve özgürlüktür. Bu nedenle kural olarak dava açılması için zamanaşımına bağlı değildir.
Kamulaştırmasız El Atma Davalarında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Hukuki el atmadan kaynaklanan kamulaştırmasız el atma davalarında idari işlemin iptali için taşınmazın bulunduğu yerdeki idare mahkemelerinde dava açılır. Fiili el atma davalarında ise taşınmazın bulunduğu yerdeki asliye hukuk mahkemelerinde dava açılır.
Av. Merve ÇATAR
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
