Kıymetli Evrak Nedir
Türk Ticaret Kanunu Madde 645:
“Kıymetli evrak öyle senetlerdir ki, bunların içerdikleri hak, senetten ayrı olarak ileri sürülemediği gibi başkalarına da devredilemez.” Kıymetli evrakın 3 temel unsuru vardır: devredilebilir bir hak, senet ve bağlılıktır. Her senet kıymetli evrak değildir ancak her kıymetli evrak senettir.
Kıymetli evraklar; içerdikleri hakkın türüne, hakkın senetten önce doğup doğmamasına göre, temel borç ilişkisi ile bağına ve devir şekline göre türlere ayrılabilir.
- Nama yazılı kıymetli evraklar kişinin adına yazılı olup emrine yazılı değildir. Nama yazılı kıymetli evrakların devri alacağın temliki ve zilyetliğin nakli ile sağlanabilir.
- Emre yazılı kıymetli evraklar ise kanunen emre yazılıdır. Devri ciro ve teslimle saplanabilir.
- Hamiline yazılı kıymetli evraklar ise senedin metninden veya şeklinden, hamili kim ise o kişinin hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak, hamile veya hamiline yazılı senet sayılır. Hamiline yazılı kıymetli evrakların devri zilyetliğin devri ile olmaktadır.
Kıymetli Evrakın Ziyaı Olması Nedir?
Kıymetli evrakın ziyaı olması demek örneğin, çalınması, kaybolması, içeriğinin anlaşılmayacak şekilde zarar görmesi, gasp edilmesi. Kıymetli evrakın içerisindeki hak ancak kıymetli evrakın ibrazı ile alınabileceği için evrakın hamilin iradesi dışında ziyaı olması halinde evrak sahiplerinin korunması ihtiyacı oluşmuştur.
Türk Ticaret Kanunu madde 651:
- Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir.
- Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir.
Bu halde kıymetli evrakın ziyaı gerçekleşmişse mahkeme tarafından iptali istenebilir.
Kıymetli evrakın mahkeme tarafından iptal edilmesinin istenebilmesi için:
- kıymetli evrakın kullanılmayacak halde zarar görmesi yahut kaybolması gerekir.
- Sahibin iradesi dışında kıymetli evrak ziyaı olmalıdır.
Zıyai Olsa Bile İptali İstenemeyecek Olan Kıymetli Evraklar
TTK MADDE 668- (1) Banknot ve büyük miktarda çıkarılıp görüldüğünde ödenmesi gereken ve para yerine ödeme aracı olarak kullanılan ve belirli bedelleri yazılı olan diğer hamile yazılı senetlerin iptaline karar verilemez.
(2) Devlet tarafından çıkarılmış olan tahvillere ilişkin özel hükümler saklıdır.
Bu madde hükmüne göre;
- banknotlar
- İpotekli borç senetleri,
- irat senetleri,
- devlet tarafından çıkarılan tahvillere ilişkin özel kanunlarda çıkarılmış düzenlemeler varsa o hükümler uygulanacaktır.
Kıymetli Evrakın İptali Davasının Şartları
- Senedin ziyaı gerçekleşmelidir.
- Ziyaı olan senedin mahkemeden iptali istenirken senet üzerindeki hak dava sırasında varlığını koruyor olmalıdır.
- Senedin ziyaının gerçekleştiği sırada senet üzerinde hak sahibi olunmalıdır.
- Ziyaı olan senedin zilyetliğinin yeniden kazanılması mümkün olmamalıdır.
- Çalınarak, gasp edilerek zıyai olan kıymetli evrakın kimde olduğu biliniyorsa iptali istenemez, o kişiye karşı İstirdat Davası açılmalıdır.
Kıymetli evrakın iptali davasında amaç senet olmaksızın; senet içerisindeki hakkın ileri sürülmesi için mahkemeden karar alınmasıdır. Mahkeme senedin iptaline karar verir, senedin fiili varlığı olmadan hakkın alınmasına karar verir. ;Bu durum senedin geçerliliğinde bir değişiklik yaratmaz.
Hamiline Yazılı Kıymetli Evrakların İptali Davası
Hamile yazılı kıymetli evrakın ziyaı olması sonucunda iptali için mahkemeye başvurulması gerekir. İptal davasında kıymetli evrakın hak sahibi, senedin borçlusu için ödeme yasağı kararı alınmasını talep edilebilir. Çünkü iptal davasının açılması borçlunun ödeme yapmasını durdurmaz. Bunun için dava açıldıktan sonra hak sahibinin ödeme yasağı talebinde bulunması gerekir. Ödeme yasağına uymayarak ödeme yapılması halinde senetteki bedeli yeniden ödemek zorunda kalabilir.
- Kıymetli evrakın ziyai olması sebebiyle iptalini istemesiyle birlikte mahkeme, senedin zilyedi bulunmuş ve onu zâyi etmiş olduğuna dair yaptığı açıklamaları inandırıcı olup olmadığını inceler.
- Eğer mahkemede belli bir kanaat oluşursa, belli olmayan hamili ilan yoluyla, senedi belirli bir süre içinde ibraz etmeye çağırır. Aksi takdirde senedin iptaline karar verileceğini ihtar eder. Sürenin en az altı ay olarak belirlenmesi gerekir; bu süre ilk ilan gününden itibaren işlemeye başlar.
- Bu ilan Ticaret Sicil Gazetesinde 3 defa yapılır.
- Mahkeme başka yollarla da ilan verilmesini tercih edebilir. Bu mahkemenin takdirindedir. Mahkemenin verdiği ilanlardan sonra;
- En az 6 ay süreli ilanlardan sonra senedin ibraz edilmesi halinde mahkeme hak sahibine dava açması için süre verir. Hak sahibi senedin kendisine iade edilmesini sağlamak için istirdat davası açar.
- En az 6 aylık süreli ilanlardan sonra senet mahkemeye ibraz edilmemişse; mahkeme senedin iptaline yahut gerekli gördüğü halde başka bir karar da verebilir. İptal kararı derhal sicil gazetesine ilan edilir. Hak sahibi yeniden senet düzenlenmesini yahut muaccel olan borcun, senet olmaksızın mahkeme kararıyla hakkı isteme hakkına sahiptir.
Nama yazılı Kıymetli Evrakın İptali Davası
TTK madde 657’ye göre, “Aksine bir düzenleme olmadıkça nama yazılı kıymetli evraklar, hamile yazılı senetlere ilişkin hükümlere göre iptal olunur.”
Emre Yazılı Kıymetli Evrakın İptali Davası
Emre yazılı senetlerde iptal davası açılmadan önce ödeme yasağı kararı alınabilir. Hamiline yazılı senetlerde iptal davası açılma ve talep edilme şartı vardı.
Hamiline yazılı kıymetli evraktaki iptal prosedürü aynı şekilde işletilir. Ancak ilan süresi en az 3 ay ve en çok 1 yıl olacak şekilde düzenlenmiştir.
Kıymetli Evrakın İptali Davasında Görevli Ve Yetkili Mahkeme
- Borçlunun yerleşim yeri,
- pay senetleri hakkında anonim şirket merkezinin bulunduğu yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesinde dava açılır.
Yargıtay Kararı
11. Hukuk Dairesi 2016/12638 E. , 2018/4213 K.
- Çek zamanaşımına uğrasa bile iptali istenebilir.
Dava, zayi nedeniyle çek iptali istemine ilişkin olup, mahkemece, yazılı şekilde, iptali istenen çekin zamanaşımına uğradığı ve kambiyo senedi vasfını yitirdiği gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir. Oysa, 6762 sayılı TTK’nın 563. maddesinde senet üzerinde hak sahibi olan kişinin, zayi olması halinde senedin iptalini mahkemeden isteyebileceği düzenlenmiştir. Zayi nedeniyle kıymetli evrakın iptalini isteyebilmek için gerekli olan şartlardan birisi de senette mündemiç olan hakkın varlığını sürdürmesidir. Bununla birlikte senetteki hakkın zamanaşımına uğramış olması iptal kararı verilmesine engel değildir.
Kıymetli Evrak Nedir?
Av. Merve ÇATAR
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
