İş Hukukunun Kanuni Çerçevesi
Çalışan (işçinin) ile çalıştıranın (işverenin) bireysel (ferdi) ilişkilerinin düzenlenmesi iş hukukunun kapsamına giren konulardan biridir. Burada iş hukuku çalışanın (işçinin) , çalıştığı sürece bireysel iş ilişkilerini, çalıştıranın (işverenin) ise işveren sıfatını kazandıktan sonra, işçi ile olan bireysel iş ilişkisini düzenlemektedir.
İş hukuku kapsamına sadece işçi ve işverenin bireysel ilişkileri değil, işçi ve işverenlerin meslek kuruluşlarıyla (sendikayla) olan ilişikleri de girmektedir. Bu sebepten işçi ve işverenin toplu (kollektif) iş ilişkileri olarak adlandırılan bu tür bir ilişki de iş hukukunun kapsadığı konular arasında yer almaktadır.
İş hukuku aynı zamanda çalışan ve çalıştıranın devletle olan ilişkilerini de düzenler. Devletin çalışma hayatına müdahalesi kaçınılmaz bir zorunluluk haline gelmiştir. Devlet günümüzde özel sektörün katılmadığı iş alanlarını değerlendirmek, aşırı çatışmaları önlemek ve iş uyuşmazlıklarını memleket yararına uyumlu bir şekilde çözmek amacıyla çeşitli faaliyetleri ile çalışma hayatına müdahale eder. Ancak çalışma hayatında devlet, sadece emredici hukuk kuralları koyan (kanun ve tüzükler), iş ve işçi bulma görevini yapan, uyuşmazlıkları çözen (mahkemeler, hakem kurulları, arabuluculuk), iş ilişkilerini denetleyen (iş teftişi), sosyal sigortalar gibi uyulması zorunlu sistemler yaratan, bazı faaliyetleri izin ve ruhsata bağlayan (işyeri açılması, fazla çalışma gibi) bir kuvvet değil, aynı zamanda bilfiil işveren olarak da yer almaktadır.
İŞ HUKUKU
1-Bireysel İş Hukuku
2-Toplu İş Hukuku
a-Sendikalar Hukuku
b-Toplu İş Sözleşmesi, Grev, Lokavt Hukuku
İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI
1-Genel Kaynakları
a-Diğer Hukuk Dallarıyla Ortak Kaynakları
-Örf ve Adet
-Kanunlar
1-Tüzükler
2-Yönetmelikler
3-Genelge, Resmi Tebliğ ve Genel Emirler
-İçtihatlar
1-Yargıtay İçtihatları
2-Danıştay İçtihatları
3-Uyuşmazlık Mahkemesi İçtihatları
4-Anayasa Mahkemesi İçtihatları
5-Yüksek Hakem Kurulu İçtihatları
b-Resmi Uluslararası Kaynakları
–İki Taraflı Anlaşmalar
–Açık Anlaşma
–UÇÖ Sözleşmesi
İş Hukukunun Kanuni Çerçevesi
TÜRK İŞ HUKUKUNUN KANUNİ ÇERÇEVESİ
A-İŞ KANUNLARI
1-4857 Sayılı İş Kanunu
2-854 Sayılı Deniz İş Kanunu
3-5953 Sayılı Basın İş Kanunu
B-SİGORTA KANUNLARI
1-506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu
2-2925 Sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu
C-TEŞKİLATLA İLGİLİ KANUNLAR
Resmi Teşkilat Kanunları
1-3146 Sayılı ÇSGB Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun
2-4958 Sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu
3-4904 Sayılı Türkiye İş Kurumu Kanunu
4-4747 Sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Teşkilatı Kanunu
Özel Teşkilat Kanunları
1-2821 Sayılı Sendikalar Kanunu
D-İŞ UYUŞMAZLIKLARI VE ÇÖZÜM YOLLARIYLA İLGİLİ KANUNLAR
1-5521 Sayılı İş Mahkemeleri Kanunu
2-2822 Sayılı Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Kanunu
İŞ HUKUKUNUN UYGULAMA ALANININ İSTİSNALARI
1- Deniz ve Hava Taşıma İşleri
2-50’den Az İşçi Çalıştırılan (50 Dahil) Tarım ve Orman İşlerinin Yapıldığı İşyerleri veya İşletmeleri
3-Aile Ekonomisi Sınırları İçinde Kalan Tarımla İlgili Her Çeşit Yapı İşleri
4- Bir Ailenin Üyeleri veya 3 üncü Dereceye Kadar (3 üncü Derece Dahil) Hısımları Arasında Dışardan Başka Biri Katılmayarak Evlerde ve El Sanatlarının Yapıldığı İşler
5- Ev Hizmetleri
6-İş Sağlığı ve Güvenliği Hükümleri Saklı Kalmak Üzere Çıraklar
7- Sporcular
8-Rehabilite Edilenler
9-507 Sayılı Esnaf ve Küçük Sanatkârlar Kanununun 2nci Maddesinin Tarifine Uygun Üç Kişinin Çalıştığı İşyerleri
İŞ SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI
1-Bağımlılık Unsuru
2-Ücret Unsuru
3-İşgörme Unsuru
İŞ SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ
1-Süreksiz ve Sürekli İş Sözleşmesi,
2-Belirli ve Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi,
3-Kısmi ve Tam Süreli İş Sözleşmesi,
4-Çağrı Üzerine Çalışmaya Dayalı Kısmi Süreli İş Sözleşmeleri,
5-Deneme Süreli ve Deneme Süresiz İş Sözleşmeleri,
6-Takım Sözleşmesi ile Oluşturulan İş Sözleşmesi,
,
Not: Medeni Kanun hükümlerine göre gerçek kişilerin (işçi veya işverenin) sözleşme yapabilme ehliyetine sahip olması gerekir. Bu şartlardan biri ayırt etme gücüne sahip olmak (Temyiz kudretine sahip), diğer şart ise 18 yaşını doldurmuş olmaktır.
Not: Anayasamıza göre, “Kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma koşulları bakımından özel olarak korunurlar”(Mad.50). Bu doğrultuda İş Kanununda aşağıdaki kişilerle iş sözleşmesi yapılması yasaklanmıştır.
– Küçük işçiler,
-Kadın işçiler,
-Sağlık durumu uygun olmayan işçiler
-Yabancı işçiler
Not: İş sözleşmesi yapma serbestini sınırlayan, iş sözleşmesi yapma zorunluluğu halleri 5 kategoride incelenebilir. Bunlar aşağıda sıralanmış
1- Askerlik ve Kanundan Doğan Çalışma
2- Toplu İşçi Çıkarma
3- Özürlü, Eski Hükümlü ve Terör Mağduru Çalıştırma Zorunluluğu
4- Maluliyeti Sona Eren İşçileri Çalıştırma zorunluluğu
5-Sendika ve Konfederasyon Yöneticiliği Nedeniyle İşten Ayrılan İşçileri Yeniden İşe Alma Zorunluluğudur.
İşçinin iş sözleşmesinden kaynaklanan işverene karşı borçları; İş Görme Borcu, Sadakat Borcu ve Çalışma Şartlarına Uyma Borcudur.
İşverenin ise iş sözleşmesinden kaynaklanan borçları;
– Ücret ödeme borcu,
– İş sağlığı ve iş güvenliği tedbirlerini alma borcu,
– İşe uygun işçi çalıştırma borcu,
– İş nedeniyle zarar gören ve işçiye ait olan alet, taşıt ve hayvanları tazmin etme borcu,
– Eşit davranma borcu ve işçinin buluşlarından ötürü işçiye ödeme yapma borcudur.
İş sözleşmesinin sona erme sebepleri;
1- İş Sözleşmelerinin Genel Sebeplerle Sona Ermesi
2- Haklı Nedenle Sona Erdirme (Haklı Nedenle Fesih, Derhal Fesih Bildirimsiz ya da Süresiz Fesih)
3- Bildirimli Sona Erdirme (Bildirimli Fesih, Süreli Fesih)
İş sözleşmesinin genel sebeplerle sona ermesi; İş sözleşmesinin hükümsüzlüğü, Ölüm, Tarafların uzlaşması, Sürenin dolması
İş sözleşmesinin sona ermesinin genel sebepleri kıdem tazminatı ödeme zorunluluğu ve çalışma belgesi verme zorunluluğu olmak üzere 2 durum ortaya çıkmaktadır.
