Yabancılar İçin Türkiye’de Çalışma İzni
6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu uyarınca ülkemizde yabancı uyruklu bir şahsı çalıştırabilmek için Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığından çalışma izni alınması zorunludur. Türkiye’de geçerli çalışma izni olmadan çalışan yabancılar hakkında cezai ve idari işlem uygulanır.
Yabancıların Türkiye’de çalışma koşulları, çalışma hakkının kapsamı, süresi, sınırlamaları gibi hususlar Türkiye’deki yabancı sayısı göz önüne alındığında ciddi önem arz eder. Elbette her yabancı aynı hukuki statüde olmadığından yabancıların Türkiye’de çalışma koşulları da aynı kurallara tabi değildir. Bu kapsamda yabancının öğrenci olması, geçici koruma kapsamında olması gibi farklı hukuki statüde bulunan yabancıların Türkiye’de çalışma şartları farklıdır.
Yabancıların Türkiye’de çalışmasına ilişkin ilk düzenleme 1932 tarihli ve 2007 sayılı Türk Vatandaşlarına Tahsis Edilen Sanat ve Hizmetler Hakkında Kanun ile yapılmıştır. 1932 tarihli bu düzenleme 2003 tarihli ve 4817 sayılı Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ile yürürlükten kaldırılmıştır. 4817 sayılı Kanun ise 6735 sayılı ve 2016 tarihli Uluslararası İşgücü Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır.
Bu kapsamda hâlihazırda yabancıların Türkiye’de çalışma koşulları ile ilgili dikkate alınması gereken yürürlükteki mevzuat 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu’dur. 6735 sayılı Kanunun geçici 1.maddesi gereği yeni bir yönetmelik çıkarılana kadar 4817 sayılı Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğin bu kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır. 6735 sayılı Kanunda açıkça sayılmasa da özel kanunlardaki hükümler gereği yabancıların bazı meslekleri yapmaları yasaktır.
Çalışma İzni Alınması Zorunluluğu
Yabancıların Türkiye’de çalışma koşulları kapsamında 6735 sayılı Kanunun 6.maddesine göre, bu kanun kapsamındaki yabancılar Türkiye’de çalışmak için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından çalışma izni almak zorundadırlar.
Diğer kanunlarda ya da Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalarda ya da sözleşmelerde çalışma izni olmadan çalışabileceği belirtilmiş ise, bu kişiler Türkiye’de çalışma izni olmadan çalışabilirler.
Yabancıların Türkiye’de çalışma koşulları bakımından bir diğer kısıtlama da yabancıların çalışabilecekleri mesleklerle ilgilidir. 6735 sayılı Kanunda yabancıların çalışamayacağı meslekler sayılmasa da özel kanunlardaki yasaklar sebebiyle yabancılar, diş hekimliği, hekimlik, eczacılık, avukatlık, hâkimlik ve savcılık, noterlik, özel hastanelerde müdürlük, özel yahut kamu kuruluşlarında güvenlik görevlisi, gümrük müşavirliği, Türk karasularında dalgıçlık, kaptanlık, kılavuzluk, tayfalık gibi meslekleri yapamazlar.
Türkiye’de çalışma izni almak isteyen yabancıların mevcut durumları göz önüne alınarak, bazı çalışma izni türleri belirlenmiştir.
Çalışma İzni Türleri, Süreli Çalışma İzni,
İlk aşamada, 1 yıl süre ile verilen bir çalışma izni türüdür. Süreli çalışma izni verilirken nazara alınan kıstaslar, genellikle ikamet izninin süresi, iş sözleşmesi, istihdama ilişkin ekonomik değişiklikler veya işin süresidir.
Bir yıllık kanuni çalışma süresinden sonra; aynı işyeri veya aynı işletme ve aynı meslekte çalışmak üzere çalışma iznin süresi en fazla “iki yıl” daha uzatılabilir.
Üç yıllık kanuni çalışma süresinin sonunda, aynı meslekte ancak bu defa dilediği işverenin yanında çalışmak üzere çalışma izninin süresi en fazla “üç yıl” daha uzatılabilir (Uygulama Yönt. m.27).
Türkiye’ye çalışmak üzere gelen bir yabancının beraberinde veya daha sonra getirmiş olduğu eş ve bakmakla yükümlü olduğu çocuklarına da yabancının kendisi ile birlikte en az “beş yıl” kanuni ve kesintisiz ikamet etmiş olmaları kaydıyla Kanun ve Yönetmelik hükümlerine göre süreli çalışma izni verilebilir (Uygulama Yönt. m.28).
Çalışma İzni Başvurusu Yapılacak Makam
Çalışma izin başvurusu yurt içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına, yurt dışında ise, yabancının vatandaşı olduğu ya da yasal olarak ikamet ettiği bir ülkede bulunan Türkiye Cumhuriyeti Büyükelçiliklerine ya da konsolosluklarına yapılır. Çalışma izin başvurularının yetkili aracı kurum aracılığı ile yapılması da mümkündür.
Çalışma izninin uzatılmasına ilişkin başvurular, çalışma izninin bitmesine altmış gün kala ya da her halükarda çalışma izni süresi dolmadan yapılmalıdır. Bu sürelerde yapılmayan başvurular reddedilir.
Çalışma izni başvurusunda eksik bir belge tespit edilmişse verilen süre içinde eksiklikler tamamlanmalıdır. Bu süre en fazla otuz gün olabilir. Başvurular usulüne uygun şekilde yapılmışsa, eksik bir belge yoksa çalışma izin başvurusu otuz gün içinde sonuçlandırılır.
Yabancıların çalışma izni başvurularını Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı karar bağlar. Yabancıların çalışma izni başvurularında yabancının geçmişi, başvuruda belirtilen mesleğe uygun niteliklere sahip olup olmaması, suça karışıp karışmadığı vb. hususlar göz önüne alınır.
Ön İzin
Yabancıların Türkiye’de çalışma koşulları kapsamında bir yenilik olarak bazı meslekler için ön izin şartı getirilmiştir. 6735 sayılı Kanunun 8.maddesine göre, mesleki yeterlilik gerektiren sağlık ve eğitim alanlarında ön izin alınmadan çalışma izni verilemez.
Sağlık hizmetleri için Sağlık Bakanlığının, eğitim hizmetleri için Milli Eğitim Bakanlığının yabancının mesleki yeterlilikte olduğuna ilişkin görüşü olmadan çalışma izni verilemez. Hangi mesleklerin mesleki yeterlilik için ön izne tabi olacağı ilgili bakanlıkların görüşü alınmak suretiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlenir.
Yabancı öğretim elemanları için ön izin YÖK tarafından verilir. Aynı şekilde 8.maddenin son fıkrasına göre Ar-Ge personelinin çalışma izinleri hakkında Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının görüşü alınarak karar verilir.
Yabancılar İçin Türkiye’de Çalışma İzni
Çalışma İzin Türleri
Çalışma izinleri süreli, süresiz, bağımsız ve istisnai olmak üzere dört farklı türdedir.
Süreli çalışma izni; 6735 sayılı Kanunun 10.maddesine göre, gerçek ya da tüzelkişi yahut kamu kurum ve kuruluşlarına ait olan belirli bir işyerinde yahut bu işverenlerin aynı işkolu kapsamındaki işyerlerinde belirli bir işte çalışmak üzere ilk başvuru için en fazla bir yıl süreyle çalışma izni verilir.
Çalışma izninin uzatılması başvuruları bakımından ise, aynı işveren yanında çalışılıyorsa ilk uzatma başvurusunda iki, sonraki uzatma talepleri için ise en fazla üç yıl çalışma izni verilebilir.
Ancak farklı işveren yanında çalışılıyorsa ilk başvurunun koşulları uygulanır.
Süresiz çalışma izni; Türkiye’de uzun dönem ikamet izni ya da en az sekiz yıl çalışma izni olan yabancılar süresiz çalışma iznine başvurma hakkına sahiptirler. Ancak bu şartları taşımak kendiliğinden süresiz çalışma izni verileceği anlamına gelmez.
İdarenin takdir yetkisi vardır. Süresiz çalışma iznine sahip yabancı, uzun dönem ikamet izniyle elde edilen tüm haklardan yararlanır. Süresiz çalışma iznine sahip yabancının, seçme ve seçilme hakkı olmadığı gibi askerlik yükümlülüğü de yoktur.
Bağımsız çalışma izni; 6735 sayılı Kanunun 10/7 maddesine göre profesyonel meslek mensubu olan yabancılara ilgili kanunlardaki özel şartları sağlamak koşuluyla bağımsız çalışma izni verilebilir. Bağımsız çalışma süreli olarak düzenlenir.
İstisnai çalışma izni; İstisnai izin 6735 sayılı Kanunun 16.maddesine düzenlenmiştir. Bu maddede sayılan kişilere Kanunun 7,9 ve 10.maddelerinde yer alan çalışma izni verilmesine ilişkin usul ve esasları düzenleyen hükümlerin uygulanmasına istisna getirilebilir.
İstisnai Çalışma İzinleri:
Türk vatandaşı ile evli olanlar; Bir Türk vatandaşı ile evli olan eşiyle Türkiye’de evlilik birliği içinde yaşayan yabancılardan; ikamete ilişkin süre koşulu aranmaksızın Türkiye’de kanuni olarak bulunanlar, doğrudan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvurarak “istisnai çalışma izni” isteyebilirler. Ancak, evli kalma süresi “üç yılı” doldurmadan evliliğin sona ermesi veya evliliğin aile birliği kurmak amacıyla yapılmadığının belirlenmesi durumunda (formalite evlilik gibi), çalışma izin belgesi geçerliliğini kaybeder.
Yerleşmiş sayılan yabancılar ve bu yabancıların çocukları; Bir Türk vatandaşı ile olan evlilik birliği en az “üç yıl” sürdükten sonra sona ermiş olmakla birlikte, Türkiye’de yerleşmiş olan yabancıların çalışma izinleri, Türkiye’de kanuni olarak bulunmaları kaydıyla istisnai olarak verilebilir.
Ayrıca bu kapsamda yerleşmiş olan yabancıların Türk vatandaşı eşinden olan çocuklarının çalışma izinleri de, Türkiye’de kanuni olarak bulunmaları kaydıyla istisnai olarak verilebilir.
Rüşt yaşını doldurmadan Türkiye’ye gelerek eğitimini Türkiye’de tamamlayanlar;
Türkiye’de doğan ve kendi milli kanununa göre, vatansız ise Türk mevzuatına göre rüşt yaşını doldurmadan Türkiye’ye gelen ve Türkiye’de meslek okulu, yüksek okul veya üniversitelerden muzun olan yabancıların çalışma izin talebinde bulunmaları halinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvuru sırasında durumlarını belgelemek koşuluyla çalışma izinleri istisnai olarak verilebilir.
2510 sayılı İskan Kanunu kapsamında olanlar; 2510 sayılı İskan Kanununa göre muhacir, mülteci veya göçebe olarak kabul edilen yabancıların çalışma izni talebinde bulunmaları halinde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına başvuruları sırasında durumlarını belgelemek koşuluyla çalışma izinleri istisnai olarak verilebilir.
Avrupa Birliği üyesi ülke vatandaşları ile bunların eş ve çocukları; Avrupa Birliği üyesi ülkelerin vatandaşı olanlar ile onların eş ve çocuklarının çalışma izin talebinde bulunmaları halinde, çalışma izinleri istisnai olarak verilebilir.
Büyükelçilik, Konsolosluk ve Uluslararası kuruluşların Türkiye’deki temsilciliklerinde görevlendirilenler ile eş ve çocukları; Yabancı devletlerin Türkiye’deki büyükelçilikleri ile konsolosluklarında ve uluslararası kuruluşların temsilciliklerinde görevli diplomat, idari ve teknik personelin hizmetinde çalışanlar ile karşılıklılık ilkesi çerçevesinde olmak ve görev süresiyle sınırlı kalmak üzere Türkiye’de bulunan büyükelçiler, konsolosluklar ve uluslararası kuruluşların temsilciliklerinde görevlendirilen diplomatların ve idari ve teknik personelin eş ve çocuklarının çalışma izinleri; Dışişleri Bakanlığının görüşleri doğrultusunda istisnai olarak verilebilir.
Bilimsel, Kültürel ve Sportif amaçlarla kısa süreli gelenler; Bilimsel ve kültürel faaliyet amacıyla “bir ayı” aşan ve sportif faaliyetler amacıyla “dört ayı” aşan süre ile geçici olarak Türkiye’ye gelecek yabancıların çalışma izni talebinde bulunmaları halinde, Türkiye’de bulunacakları süre için, çalışma izinleri istisnai olarak verilebilir.
Kilit personel niteliğindeki yabancılar; Kanunla yetki verilen bakanlıklar ile kamu kurum ve kuruluşlarınca sözleşme veya ihale usulleriyle; mal ve hizmet alımı, bir işin yaptırılması veya bir tesisin işletilmesi işlerinde ayrıca, yapım ve her türlü inşaat işinde çalıştırılacak kilit personel niteliğindeki yabancıların çalışma izni talebinde bulunmaları halinde, sözleşme veya ihalede belirtilen süre için çalışma izinleri istisnai olarak verilebilir.
Türkiye’de bulunan büyükelçilik veya konsolosluklar bünyesinde faaliyet gösteren okullardaki yabancı öğretmeler, kültür kurumlarında görevlendirilenler ile din kurumlarında görev alacak yabancıların çalışma izinleri;
Türkiye’de bulunan büyükelçilik veya konsolosluklar bünyesinde faaliyet gösteren okullardaki yabancı öğretmelere, Türkiye’de yabancı ülkelerin kültür kurumlarındaki görevlilerine, din kurumlarında görevlendirilecek din görevlilerine, çalışmak üzere ikamet izinleri İçişleri Bakanlığınca verilir.
Bu konulardaki çalışma izin başvuruları Dışişleri Bakanlığı kanalı ile yapılır.
Yabancıların Türkiye’de gerçekleştirmeleri yasak olan meslekler ve faaliyetler
1. Doktorluk, hemşirelik, dişçilik, ebelik, hastabakıcılık. (Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun uyarınca)
2. Eczacılık (Eczacılar ve Eczaneler Hakkında Kanun uyarınca)
3. Veterinerlik (Veteriner Hekimleri Birliği ile Odalarının Teşekkül Tarzına ve Göreceği İşlere Dair Kanun uyarınca)
4. Özel hastanelerde sorumlu müdürlük (Hususî Hastaneler Kanunu uyarınca)
5. Avukatlık (Avukatlık Kanunu uyarınca)
6. Noterlik (Noterlik Kanunu uyarınca)
7. Özel veya kamu kuruluşlarında güvenlik görevlisi (Bazı Kurum ve Kuruluşların Korunması ve Güvenliklerinin Sağlanması Hakkında Kanun uyarınca)
8. Özel istihdam bürosu açmak için başvuracak gerçek kişiler ile tüzel kişileri idare, temsil ve ilzama yetkili kişilerin Türk vatandaşı olması gerekmektedir. (Türkiye İş Kurumu Kanununun 17 nci maddesi uyarınca)
9. Kara suları dahilinde balık, istiridye, midye, sünger, inci, mercan ihracı, dalgıçlık, arayıcılık, kılavuzluk, kaptanlık, çarkçılık, katiplik, tayfalık vb. (Kabotaj Kanunu uyarınca)
10. Gümrük müşavirliği (4458 sayılı Gümrük Kanununun 227 nci maddesi gereğince)
Yabancılar İçin Türkiye’de Çalışma İzni
