Sözleşmelerde Cezai Şartın Geçersizliği
Yapılan bir sözleşmede borçlunun borcunu yerine getirmemesi halinde cezai şart konulabilir. Böylece alacaklı olan kendisini güvence altına alabilir. Cezai şart, hukuka uygun olarak konulması gerekir. Aynı zamanda kanunda öngörülmüş olan bir şekil şartı varsa buna uygun olarak da düzenlenmesi gerekir. Aksi halde geçersiz olacaktır.
Cezai şart, para olarak belirlenebileceği gibi borçlunun malvarlığı üzerinde de belirlenebilir. Ancak manevi değerler cezai şart olarak belirlenemez. Cezai şart taraflar arasındaki sözleşmeye eklenir. Sözleşme kanunda bir şekle tabi olarak yapılmışsa cezai şartta buna uygun olarak yapılması gerekir. Örneğin taşınmaz satış vaadi sözleşmesi resmi şekilde yapılır. Bu halde cezai şartta resmi olarak yapılmalıdır.
Ceza koşulu, sözleşmenin yerine getirilmemesi hali için düzenlenmektedir. Ortada bir sözleşme veya asıl borç ilişkisi yoksa cezai şart tek başına hüküm ifade etmeyecektir. Ceza koşulu, kanuna, kişilik haklarına ve ahlaka uygun olarak belirlenebilir. Sözleşme konusu asıl borç sona erdiği zaman cezai şartta ortadan kalkar. Aynı zamanda sözleşmenin konusu oluşturan borçta hukuka, kanuna ve ahlaka uygun olmalıdır. Çünkü dolaylı olarak cezai şartı da geçersiz kılar. Örneğin, kumar borcu için sözleşme yapılamaz. Yapılsa bile geçersiz olur. buna ilişkin yapılmış bir sözleşmede cezai şart konulmuş olması halinde cezai şart geçersiz olacaktır.
Asıl borç, zamanaşımına uğradığı zaman ceza koşulu da sona erer. Çünkü ceza koşulu, asıl borca bağlıdır.
Sözleşme konusu alacağın bir başkasına temlik edilmesi durumunda ceza koşuluna ilişkin olan hak, alacağı temlik alan kişiye geçer.
Sözleşmelerde Cezai Şartın Geçersizliği
Ceza Koşulun Türleri
- İfa Yerine İstenebilecek Ceza
TBK madde 179/1- Bir sözleşmenin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi durumu için bir ceza
kararlaştırılmışsa, aksi sözleşmeden anlaşılmadıkça alacaklı, ya borcun ya da cezanın ifasını
isteyebilir.
Sözleşme konusu borcun hiç veya gereği gibi ifa edilmemesi hali için cezai şart kararlaştırılabilir. Bu halde alacaklı, ya borcun ya da cezai şartın ödenmesini talep edebilir. Bunun tercihini alacaklı yapacaktır.
- İfa İle Birlikte İstenebilecek Ceza
TBK madde 179/2- Ceza, borcun belirlenen zaman veya yerde ifa edilmemesi durumu için kararlaştırılmışsa
alacaklı, hakkından açıkça feragat etmiş veya ifayı çekincesiz olarak kabul etmiş olmadıkça, asıl
borçla birlikte cezanın ifasını da isteyebilir.
Borcun belirlenen ifa yerinde ve zamanında ödenmemesi halinde cezai şart kararlaştırılabilir. Bu halde alacaklı, hem borcun belirlenen yer ve zamanda yerine getirilmediği için cezai şartı hem de asıl borcu talep edilebilir. Ancak alacaklı bu talep hakkında açıkça feragat etmişse veya borcun yerine getirilmesini çekincesiz olarak kabul etmişse borçla birlikte cezai şart istenemez.
- Borçlunun sözleşmeyi Sona Erdirme Hakkı
TBK madde 179/3- Borçlunun, kararlaştırılan cezayı ifa ederek sözleşmeyi, dönme veya fesih suretiyle sona
erdirmeye yetkili olduğunu ispat etme hakkı saklıdır.
Bu düzenleme borçlunun lehine bir düzenlemedir. Borçlu sözleşmedeki cezai koşulu ödedikten sonra dönme veya fesih hakkını kullanabilir. Ancak borçlunun bu hakkını kullanabilmesi için sözleşme ilişkisini sona erdirme hakkı olduğunu ispat etmelidir.
Cezanın Miktarı, Geçersizliği ve İndirilmesi
Taraflar, sözleşmede ceza miktarını serbestçe belirleyebilir. Ancak bu miktar aşırı olarak da belirlenmemesi gerekir. Ceza miktarının aşırı görülmesi halinde hakim miktarda indirim yapabilir. Bu konuda takdir hakime bırakılmıştır. Hakim, tarafların ekonomik durumuna, borçlunun borcu yerine getirememesindeki kusur derecesi gibi hususları dikkate alarak karar verir. Ancak cezai koşulu tamamen ortadan kaldıramaz.
Alacaklı kararlaştırılmış olan cezai şartı isteyebilmesi için zarara uğraması gerekmez. Ancak alacaklının uğramış olduğu zarar, ceza tutarını aşıyorsa aşan miktarı ancak borçlunun kusuru bulunduğunu ispat ederek isteyebilir.
Asıl borç, borçlunun kusuru olmaksızın imkansız hale gelmişse cezai şartın yerine getirilmesi istenemez. Ancak bu durumda ispat yükü borçludadır. Yani borçlu, borcun yerine getirilmesinin imkansız hale gelmesinde kusuru olmadığını ispat etmek zorundadır. Borçlu bu durumu ispat etmediği sürece cezai şartı ödemekten kurtulamaz.
Sözleşmelerde Cezai Şartın Geçersizliği
Stajyer Av. Merve ÇATAR
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
