Ölüme Bağlı Tasarruflar Çeşitleri ve Şekilleri
ÖLÜME BAĞLI TASARRUF NEDİR?
Ölüme bağlı tasarruf miras bırakan kişinin, öldükten sonra hüküm doğuracak olan isteklerini ve taleplerini içeren hukuki bir işlemdir. Miras bırakanın her türlü isteği ölüme bağlı tasarruf olarak değerlendirilir. Ölüme bağlı tasarruflar kişi hayatta iken ve gerçekleştiği anda değil, miras bırakan kişinin ölümü ile birlikte sonuç doğurur. Ölüme bağlı tasarruflar;
1.Şekli Anlamda Ölüme Bağlı Tasarruflar
2.Maddi Anlamda Ölüme Bağlı Tasarruflar,
olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.
Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar, ölüme bağlı tasarrufun geçerli olarak hüküm ve sonuç doğurabilmesi için tabi olduğu şekil gerekliliklerinin tümünü ifade eder. Şekli anlamda ölüme bağlı tasarruflar da iki ana başlığa ayrılmaktadır;
- Vasiyetnameler
- Miras sözleşmeleridir.
Vasiyetnameler kendi içinde, – el yazılı vasiyetname, – resmi vasiyetname ve – sözlü vasiyetname olmak üzere çeşitlere ayrılmaktadır. Vasiyetnameler tek taraflı tasarrufta bulunulabilen işlemlerdir. Miras sözleşmeleri iki taraflı hukuki işlemlerdir. Miras bırakan, saklı paylar dışında kalan kısım için ölüme bağlı tasarrufta bulunabilir.
Maddi anlamda ölüme bağlı tasarruflar ise, şekli anlamda ölüme bağlı tasarrufların içeriğini oluşturmaktadır. Bunlar ;
- Mirasçı atama
- Belirli mal bırakma
- Yedek mirasçı atama
- Art mirasçı atama
- Vakıf
- Miras sözleşmesi
ŞEKLİ ANLAMDA ÖLÜME BAĞLI TASARRUF ŞEKİLLERİ
VASİYETNAME ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Vasiyetname, miras bırakan kişinin ölmeden önce son arzularını ve isteklerini duruma göre sözlü veya yazılı şekilde belirttiği beyanlardır. Vasiyetnameler, tek taraflı tasarruflardır. Vasiyetnameler ölüm ile hukuki sonuç doğurmaktadır. 15 yaşını dolduran ayırt etme gücüne sahip herkes vasiyetname yapabilmektedir. Miras bırakan vasiyetname üzerinde dilediği değişikliği yapabilir, istediği zaman vasiyetnameyi geri alabilir.
- Resmi vasiyetnameler: iki tanık eşliğinde resmi memur tarafından düzenlenen belgelerdir. Vasiyetname düzenlemesine yetkisi olan resmi memurlar ise, Sulh hakimi ya da noter veya kanunla kendisine bu konuda yetki verilmiş bir görevli olabilir.
- El yazılı vasiyetnameler: Miras bırakanın metnin tamamını, imza ve tarihini el yazısı ile yazdığı ve imzaladığı tek taraflı ölüme bağlı tasarruftur.
- Sözlü vasiyetnameler: Miras bırakan kişinin yakın ölüm tehlikesi altında bulunması, ulaşım kesilmesi, savaş ya da hastalık gibi olağanüstü hallerin bulunması durumunda resmi veya el yazılı vasiyetname düzenleme imkanlarının bulunmadığı durumlardaki istisnai bir vasiyetname türüdür.
MİRAS SÖZLEŞMESİ NEDİR?
Miras sözleşmesi iki tarafın yaptığı ölüme bağlı tasarruf çeşididir. Miras sözleşmesi hukukumuzda resmi vasiyetname şekline bağlı olarak gerçekleşir. Yani iki tanık huzurunda resmi memur tarafından düzenlenmesi gerekir. Miras sözleşmesi tek taraflı geri alınamaz.
MADDİ ANLAMDA ÖLÜME BAĞLI TASARRUF ÇEŞİTLERİ
Ölüme Bağlı Tasarruflar Çeşitleri ve Şekilleri
MİRASÇI ATAMA: TMK m 516 : Miras bırakan, mirasının tamamı veya belli bir oranı için bir veya birden çok kişiyi mirasçı atayabilir. Bir kişinin veya kişilerin mirasın tamamı üzerinde tasarruf yetkisi tanıyan işlemlere mirasçı atama olarak değerlendirilebilir. Kanun koyucu murise kendi iradesi ile mirasçı atama hakkı vermiştir. Atanan bu mirasçı, yasal mirasçı ile aynı statüde yer alacaktır. Tüm hak ve borçlardan yasal mirasçılarla birlikte, atanmış mirasçı da müteselsil olarak sorumlu olacaktır.
BELİRLİ MAL BIRAKMA: TMK m.517 : Miras bırakan, bir kimseye onu mirasçı atamaksızın belirli bir mal bırakma yoluyla kazandırmada bulunabilir. Belirli mal bırakma, ölüme bağlı tasarrufla bir kimseye terekedeki bir malın mülkiyetinin veya terekenin tamamı ya da bir kısmı üzerinde intifa hakkının kazandırılmasına yönelik olabileceği gibi; bir kimse lehine tereke değeri üzerinden bir edimin yerine getirilmesinin, bir iradın bağlanmasının veya bir kimsenin bir borçtan kurtarılmasının, mirasçılar veya belirli mal bırakılanlara yükletilmesi suretiyle de olabilir.
YEDEK MİRASÇI ATAMA: Miras bırakanın atadığı mirasçının veya belirli bir mal bırakılan kişinin miras bırakandan önce ölmesi veya mirası reddetmesi hâlinde ölen kişinin onun yerine geçmek üzere bir veya birden çok kişiyi yedek mirasçı olarak atayabilir. Miras bırakanın atadığı mirasçı herhangi bir sebeple miras payına kavuşamayabilir. Bu sebepler; atanmış mirasçının miras bırakandan önce ölmesi, mirası reddetmesi şeklinde olabileceği gibi başka şekillerde de olabilir. Miras bırakan bu gibi durumların gerçekleşmesi ihtimaline karşı yedek mirasçı atayabilir.
ARTMİRASÇI ATAMA: TMK m 521 : Miras bırakan, ölüme bağlı tasarrufuyla ön mirasçı atadığı kişiyi mirası art mirasçıya devretmekle yükümlü kılabilir. Kanun koyucu murise, art arda ve sıralı olmak üzere birden çok mirasçı atama hakkı tanımıştır. Yani muris atadığı mirasçıdan sonra söz konusu terekeye kimin mirasçı olacağına da karar verebilmektedir. Murisin tasarrufu doğrultusunda ön mirasçının, mirası art mirasçıya devri bir süreye bağlanabileceği gibi, ön mirasçının ölümü ile de gerçekleşebilir.
Ölüme Bağlı Tasarruflar Çeşitleri ve Şekilleri
VAKIF: TMK m 526 Miras bırakan, terekesinin tasarruf edilebilir kısmının tamamını veya bir bölümünü özgülemek suretiyle vakıf kurabilir. Miras bırakanın ölüme bağlı tasarruf ile bir vakıf kurması mümkündür ancak bunun için vakfa özgülenecek sermaye, tasarruf edilebilir kısımdan yani saklı pay dışında kalan kısımdan kullanılabilir.
MİRAS SÖZLEŞMESİ: Ölüme bağlı tasarruflardan olan miras sözleşmesi kanunda iki çeşit olarak öngörülmüştür. Bunlar olumlu miras sözleşmeleri ve olumsuz miras sözleşmeleridir(Mirastan Feragat Sözleşmesi). Yine bunlar kendi içinde, niteliklerine göre ayrılmaktadır.
Tek Taraflı Miras Sözleşmeleri : Burada sadece bir tarafın tasarrufu ile ölüme bağlı tasarruf gerçekleşmektedir. Diğer tarafı ya da 3. Kişiyi mirasçı atamak veya onlara bir mal bırakmak şeklinde olabilir.
İki Taraflı Miras Sözleşmeleri : İki tarafında karşılıklı iradesiyle yapılan bir ölüme bağlı tasarruf söz konusudur.
İvazlı ve İvazsız Miras Sözleşmeleri : Burada da yapılan miras sözleşmesinde karşılıklı kazanım durumunun söz konusu olmasına göre ivazlı ve ivazsız olarak nitelendirilmektedir.
- Olumlu Miras Sözleşmeleri: TMK m 527 Miras bırakan, miras sözleşmesiyle mirasını veya belirli malını sözleşme yaptığı kimseye ya da üçüncü bir kişiye bırakma yükümlülüğü altına girebilir.
- Mirastan Feragat Sözleşmesi: TMK m 528 : Miras bırakan, bir mirasçısı ile karşılıksız veya bir karşılık sağlanarak mirastan feragat sözleşmesi yapabilir. Feragat eden, mirasçılık sıfatını kaybeder. Bir karşılık sağlanarak mirastan feragat, sözleşmede aksi öngörülmedikçe feragat edenin altsoyu için de sonuç doğurur. Miras bırakan, mirasçısı ile karşılıklı bir kazanım neticesinde (ivazlı) mirasçısının mirasçılığına son veren bir sözleşme yapabilir. Söz konusu sözleşme yapıldıktan sonra mirasçı mirasçılık sıfatını kaybedecektir.
YARGITAY KARARLARI
Yargıtay 2. Hukuk Dairesi 2005/4530 Esas ve 2005/9190 Karar
“Medeni Kanununun 515. maddesi; miras bırakanın ölüme bağlı tasarruflarını koşullara veya yüklemelere bağlayabilir. Tasarruf hüküm ve sonuçlarını doğurduğu andan itibaren, her ilgili koşul veya yüklemenin yerine getirilmesini isteyebilir kuralını getirmiştir. Miras bırakan vasiyetnamesinde hissedarı bulunduğu 113 ada 1. parsel taşınmazını ileride imar uygulaması sonucu, parselesyon yapıldığında oluşacak parsellerden bir parselini ( bir ev yerini ) davalı Necdet’e vasiyet etmiştir. Vasiyet geciktirici şarta bağlanmıştır. Bu şart vasiyetin geçersizliğine sebep teşkil etmez. Açıklanan husus üzerinde durulmadan yazılı şekilde hüküm kurulması usul ve yasaya aykırıdır.” denilmiştir.
Ölüme Bağlı Tasarruflar Çeşitleri ve Şekilleri
Stajyer Av. İrem ÇELİK
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
