Sebepsiz Zenginleşme
Haklı bir neden olmaksızın bir başkasının mal varlığından, emeğinden yararlanılarak zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Bu kişinin malvarlığında haksız bir artış olurken, diğer kimsenin malvarlığında da azalama meydana gelecektir. İşte bu hallerde sebepsiz zenginleşme hükümleri karşımıza çıkar.
Sebepsiz Zenginleşme Davası Şartları
- Bir tarafın malvarlığında haksız bir artış olmalıdır.
Bir başkasının mal veya emeğinden yararlanmak suretiyle kendi malvarlığını artırarak zenginleşmesi gerekir.
- Diğer tarafın malvarlığında azalma olmalıdır.
Bir tarafın malvarlığında artış olurken, diğer tarafında malvarlığında azalma olmalıdır. Ve bu malvarlıklarındaki azalma ve artma arasında illiyet bağı olmalıdır. Yani malvarlığında azalma yaşanmasının sebebi, diğer tarafın malvarlığı arttığı için olmalıdır.
- Tarafların malvarlıklarında meydana gelen artma ve azalma arasında illiyet bağı olmalıdır.
Bir tarafın malvarlığının azalmasının sebebi, diğer tarafın malvarlığının artması yüzünden olmalıdır.
- Zenginleşen kişinin malvarlığındaki artış haklı bir nedene dayanmamalıdır.
Borçlanılmamış Edimin İfası
Borçlu olmadığı bir edimi yerine getiren kişi ancak kendisini borçlu sandığını ispat ederse geri isteyebilir. Zamanaşımına uğramış borcun ödemesinden veya ahlaki bir ödevin yerine getirilmesinden kaynaklanan zenginleşmeler geri istenemez. Örneğin, borçlu olmadığı halde ödeme yapan kişi, bu paranın iadesini ancak kendisi borçlu sandığını ispat ederek alabilir.
Geri Verme Yükümlülüğü
BK. MADDE 79- Sebepsiz zenginleşen, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden
çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür.
Zenginleşen, zenginleşmeyi iyiniyetli olmaksızın elden çıkarmışsa veya elden çıkarırken
ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını
geri vermekle yükümlüdür
Bir başkasının mal veya emeğinden haksız olarak yararlanarak kendi malvarlığını artışa geçirmiş olan kişi, zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür. Zenginleşmenin geri istenmesi sırasında malı elinden çıkarmışsa; elinden çıkardığını ispat ederse geri vermek zorunda değildir. Ancak kalan bir kısım varsa onu verir.
Sebepsiz zenginleşen kişinin iyiniyetli veya kötüniyetli olmasına göre bir ayrım yapılmıştır. Sebepsiz zenginleşenin iyiniyetli olması demek yani zenginleştiğini bilmemesi veya bilebilecek bir durumda olmamasıdır. Bu halde zenginleşmenin iadesi isteniyorsa; iyiniyetli kişi sadece elinde kalanı vermekle yükümlüdür. İyiniyetli olarak sebepsiz zenginleşen, yapmış olduğu zorunlu ve faydalı giderleri, geri verme isteminde bulunandan isteyebilir.
Ancak sebepsiz zenginleşen kişi bu durumun haksız olduğunu biliyorsa kötüniyetlidir. Bu halde geri verme zamanında zenginleşmenin tamamı iade edilmek durumundadır. Kötüniyetli olan kişi yapmış olduğu zorunlu ve faydalı giderleri, sadece geri verme zamanındaki mevcut olan değer artışından isteyebilir.
TBK. m.77/1’e göre; zenginleşen başkasının malvarlığından veya emeğinden haklı bir sebep olmaksızın elde ettiği zenginleşmeyi geri vermek zorundadır. Geri verme borcunun konusu ve kapsamı; TBK. m. 79 ve 80’de “aynen geri verme ilkesi”ne göre düzenlenmiştir.
Sebepsiz zenginleşme; geçerli olmayan ve tahakkuk etmemiş yahut varlığı sona ermiş bir nedene ya da borçlu olunmayan şeyin hataen verilmesine dayalı olarak gerçekleşebilir. Sebepsiz zenginleşme bunlardan hangisi yoluyla gerçekleşmiş olursa olsun, sebepsiz zenginleşen, aleyhine zenginleştiği tarafa karşı geri verme borcu altındadır.
Borç olmayanı rızası ile ödeyen kimse yanlışlığa düştüğünü ispat ettiği takdirde ödediğini geri isteyebilir. Yanlışlık eda ile ilgili olup, edada bulunan da bağışlama irade ve arzusunun bulunmadığını gösteren bir yanılmadır.
Sebepsiz Zenginleşme Davası Hangi Durumlarda Açılamaz
- Ahlaki bir ödevin yerine getirilmesinden kaynaklı ödeme yapılmışsa
- hukuka ve ahlaka aykırı bir amaç için ödeme yapılmışsa
- Borç zamanaşımına uğramasına rağmen ödenmişse
Bu durumlar sebepsiz zenginleşme davası yoluyla iadesi istenemez.
Sebepsiz Zenginleşme
Sebepsiz Zenginleşme Davasında Zamanaşımı
BK MADDE 82- Sebepsiz zenginleşmeden doğan istem hakkı, hak sahibinin geri isteme
hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her hâlde zenginleşmenin gerçekleştiği
tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zamanaşımına uğrar.
Zenginleşme, zenginleşenin bir alacak hakkı kazanması suretiyle gerçekleşmişse diğer
taraf, istem hakkı zamanaşımına uğramış olsa bile, her zaman bu borcunu ifadan kaçınabilir.
Sebepsiz zenginleşmeden ötürü malvarlığında azalma meydana gelen kişi, iadesini isteme hakkı olduğunu öğrenmesinden itibaren 2 yıl içerisinde davayı açmalıdır. Ve herhalde 10 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
Yargıtay Kararları
- 3. Hukuk Dairesi 2019/6136 E. , 2020/619 K.
zamanaşımı süresinin başlaması için, iade alacaklısının kendisi aleyhine zenginleşen kişiyi ve zenginleşmenin kapsamını bilmesi şarttır. Sebepsiz zenginleşme dayanan alacak davalarında; zamanaşımı süresinin başlangıcı da, kamu kurumlarında dava açılmasına emir vermeye yetkili makamın öğrenme gününden (olur vermesi tarihli) itibaren işlemeye başlar (HGK 25.06.2013 tarih ve 2003/4-422 E, 2003/439 K ).
- 17. Hukuk Dairesi 2016/4030 E. , 2019/1585 K.
Dava, trafik kazası nedeniyle davalılara maddi tazminat ödeyen davacının ödediği bedelin, Sebepsiz zenginleşme hükümleri gereği, davalılardan istirdatı istemine ilişkindir.
Davacı taraf, trafik kazası nedeniyle her bir davalıya ödediği bedeli ayrı ayrı belirtmek suretiyle bu bedellerin, davalılardan ayrı ayrı tazminine karar verilmesini talep etmiş; mahkemece de talep doğrultusunda davalıların sorumlu olduğu miktarlar belirlenerek hüküm altına alınmıştır. Davacı tarafın istemi ile davanın mahiyetine göre, davalıların sorumlu oldukları miktarlar ayrı ayrı belirlenip tazmin hükmü kurulduğundan, her bir davalı yönünden hüküm altına alınan bedel üzerinden yargılama giderine hükmedilmesi gerektiği halde, anılan giderlerden davalıların müteselsilen sorumluluğuna karar verilmesi doğru değildir.
Sebepsiz Zenginleşme
Stajyer Av. Merve ÇATAR
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
