Fikir Ve Sanat Eserlerinde Eser Sahibinin Hakları
Eser Nedir?
Eser sahiplerinin hakları 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda düzenlenmektedir. Bu Kanunun amacı, fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri icra eden veya yorumlayan icracı sanatçıların, seslerin ilk tespitini yapan fonogram yapımcıları ile filmlerin ilk tespitini gerçekleştiren yapımcıların ve radyo-televizyon kuruluşlarının ürünleri üzerindeki manevi ve mali haklarını belirlemek, korumak, bu ürünlerden yararlanma şartlarını düzenlemek, öngörülen esas ve usullere aykırı yararlanma halinde yaptırımları tespit etmektir.
FSEK Madde 1/B – Eser: Sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan
her nevi fikir ve sanat ürünlerine eser denir.
Bir eserin bu kanun kapsamında korunuyor olabilmesi “sahibinin hususi özelliklerini taşıyor olması” gerekir. Aynı zamanda diğer eserlerden ayrılan ayırt edici özelliklerinin bulunmalıdır.
Kanunda sayılan fikir ve sanat eserleri şunlardır:
- İlim ve edebiyat eserleri
- musiki eserler
- güzel sanat eserleri
- sinema eserleri
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında korunan eserler, yaratıldığı andan itibaren doğal bir korumadan yararlanırlar. Yani bu eserler korumasını kanundan almaktadır. Eserin herhangi bir kuruma tescil ettirilmesine gerek yoktur. Tescil sağlanmasa bile eser ve eser sahibinin hakları kanun gereği korunur.
Tabi ki isteğe bağlı olarak eserlerinde tescili sağlanabilir. Bu sadece ispat açısından kolaylık sağlar.
Fikir ve sanat eserlerinin koruma süresi, eser sahibi yaşadığı sürece korunur. Ölümünden sonra ise 70 yıl boyunca korunur.
Eser sahibinin tüzel kişi olması halinde koruma süresi, aleniyet tarihinden itibaren 70 yıldır. Sahibinin ölümünden sonra alenileşmişse koruma süresi, aleniyet kazanılmasından itibaren 70 yıldır.
Fikir ve sanat eserlerinin koruma süresi alenileşmesiyle birlikte başlar. Koruma süresinin dolmasıyla birlikte eser sahibinden izin alınmaksızın herkes tarafından kullanılabilir hale gelir.
Eser sahibinin mali ve manevi haklarının ihlal edilmesi halinde çeşitli hukuk davaları açabileceği gibi savcılığa suç duyurusunda bulunarak “ceza yargılaması” sürecini de başlatabilir.
Fikir Ve Sanat Eserlerinde Eser Sahibinin Hakları
Eseri meydana getiren gerçek veya tüzel kişi, eser sahibi olarak kabul edilir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre eser kabul edilenler yaratıldıkları andan itibaren hiçbir işleme gerek kalmaksızın kendiliğinden koruma altına alınırlar. Kanun uyarınca eser sahibinin 2 türlü hakkı vardır. Mali haklar ve manevi haklar.
Fikir ve Sanat Eseri Üzerindeki Manevi Haklar
Eser sahibinin doğrudan kendisine bağlı olan haklarıdır. Başkasına devri mümkün değildir. Ancak kullanma yetkisini bir başkasına devredebilir.
Manevi haklar şunlardır:
- Umuma arz hakkı
- Adın belirtilmesi yetkisi
- Eserde değişiklik yapılmasını önleme yetkisi
- Malik ve zilyede karşı haklar.
Fikir ve Sanat Eseri Üzerindeki Mali Haklar
- İşleme hakkı
- Çoğaltma hakkı
- İşaret hakkı
- Ses/görüntü nakline yarayan araçlarla umuma iletim hakkı
Kanunda mali hakların neler olduğu sınırlı olarak sayılmıştır. Bu haklardan farklı haklar bu kategoriye dahil edilemez. Mali hakların devredilmesi mümkündür.
Mali Manevi Haklara Tecavüz Halinde Açılabilecek Ceza Davaları
Hakları ihlal edilen eser sahibi hukuki yollara başvurabilir. Bu kişilere karşı hukuk davaları açabileceği gibi suç duyurusunda bulunarak, ceza yargılamasının da başlatılmasını sağlayabilir. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 71. 72. maddesinde mali ve manevi haklara tecavüz edilmesi halinde suç oluşacağını düzenlemiştir.
- Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı hak sahibi kişilerin yazılı izni olmaksızın işleyen, temsil eden, çoğaltan, değiştiren, dağıtan, her türlü işaret, ses veya görüntü nakline yarayan araçlarla umuma ileten, yayımlayan ya da hukuka aykırı olarak işlenen veya çoğaltılan eserleri satışa arz eden, satan, kiralamak veya ödünç vermek suretiyle ya da sair şekilde yayan, ticarî amaçla satın alan, ithal veya ihraç eden, kişisel kullanım amacı dışında elinde bulunduran ya da depolayan kişi hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis veya adlî para cezasına hükmolunur.
- Başkasına ait bir esere, kendi eseriymiş gibi ad koyan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır. Bu fiilin dağıtmak veya yayımlamak suretiyle işlenmesi hâlinde, hapis cezasının üst sınırı beş yıl olup, adlî para cezasına hükmolunamaz.
- Başka bir kimseye ait olan eserlerden alıntı yapılacağı zaman kaynak gösterilmesi gerekir. Bir eserden kaynak göstermeksizin iktibasta bulunan kişi altı aydan iki yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır.
- Hak sahibi kişilerin izni olmaksızın, alenileşmemiş bir eserin muhtevası hakkında kamuya açıklamada bulunan kişi, altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Umuma arz etme hakkı münhasıran eser sahibindedir. Eserin umuma arz edilip edilmeyeceği, ne zaman veya nerede yayımlanacağı gibi konularda karar verme yetkisi hak sahibine aittir.
- Bir eserle ilgili olarak yetersiz, yanlış veya aldatıcı mahiyette kaynak gösteren kişi, altı aya kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
- Bir eseri, icrayı, fonogramı veya yapımı, tanınmış bir başkasının adını kullanarak çoğaltan, dağıtan, yayan veya yayımlayan kişi, üç aydan bir yıla kadar hapis veya adlî para cezasıyla cezalandırılır.
Sayılmış olan durumların varlığı halinde savcılığa suç duyurusunda bulunulmalıdır. Savcılık konu ile ilgili araştırmayı başlatır. Savcılık suç konusu eşyaya “el koyma” kararı alabilir. Eserin izinsiz çoğaltılması söz konusu ise savcılık faaliyetin durdurulmasına kararı verebilir. Tabi ki faaliyetin durdurulması sadece suça konu eşya bakımından geçerlidir. Savcılık tarafından verilen kararlar 24 saat içerisinde Sulh Ceza Hakimi tarafından onaylanması gerekir.
Eser Sahibinin Mali Ve Manevi Haklarına Tecavüz Suçunda Etkin Pişmanlık
Etkin pişmanlık, kişinin işlemiş olduğu suçtan dolayı pişman olması ve suç teşkil eden eylemin meydana getirdiği olumsuzlukların giderilmesi halinde uygulanan bir sistemdir. Eser sahibinin mali veya manevi haklarına tecavüz edilmesi halinde kovuşturma başlamadan önce etkin pişmanlık hükümlerinden yararlanılması mümkündür.
Hukuka aykırı olarak üretilmiş, işlenmiş, çoğaltılmış, dağıtılmış veya yayımlanmış bir eseri, icrayı, fonogramı veya
yapımı satışa arz eden, satan veya satın alan kişi, kovuşturma evresinden önce bunları kimden temin ettiğini bildirerek
yakalanmalarını sağladığı takdirde, hakkında verilecek cezadan indirim yapılabileceği gibi ceza vermekten de vazgeçilebilir.
Fikir Ve Sanat Eserlerinde Eser Sahibinin Hakları
Eser Sahibinin Mali Ve Manevi Haklarına Tecavüz Suçunda Şikayet
Soruşturmanın ve kovuşturmanın başlaması için şikayet aranır. Şikayet hakkı olan kimseler şunlardır:
- Hakları tecavüze uğrayan kişiler
- Milli Eğitim Bakanlığı
- Kültür ve Turizm Bakanlığı
- Basın Yayın Genel Müdürlüğü
- Türk Basınını Temsil Eden Kuruluşlar
- Meslek birlikleri
Stajyer Av. Merve ÇATAR
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
