Hâkimin Davaya Bakmakta Yasaklı Olduğu Haller Nelerdir?
Davaya bakan hakimin tarafsızlığını sağlamak için Ceza Muhakemesi Kanun’da düzenleme yapılmıştır. Kanunda “hakimin reddi sebepleri” ve “hakimin çekinmesi” olarak 2 şekilde düzenleme bulunmaktadır.
Hakimin Reddi Sebepleri
Madde 24 – (1) Hâkimin davaya bakamayacağı hâllerde reddi istenebileceği gibi, tarafsızlığını şüpheye düşürecek diğer sebeplerden dolayı da reddi istenebilir.
(2) Cumhuriyet savcısı; şüpheli, sanık veya bunların müdafii; katılan veya vekili,
hâkimin reddi isteminde bulunabilirler.
(3) Bunlardan herhangi biri istediği takdirde, karar veya hükme katılacak hâkimlerin
isimleri kendisine bildirilir.
Tarafsızlık, hakimin önüne gelen bir uyuşmazlıkta taraflara eşit olarak yaklaşmasıdır. Mahkemenin hak arayan kişilere güven vermesi gerekir. Toplumun adalete olan güveninin sarsılmaması gerekir. Bu kamu düzenini ilgilendiren bir olgudur. Hakim reddini, Cumhuriyet Savcısı, şüpheli, sanık veya bunların müdafii, katılan veya vekili isteyebilir. Hakimin tarafsızlığını şüpheye düşüren sebepler kanunda sınırlı olarak sayılmamıştır. Her davanın özelliğine göre ayrı ayrı değerlendirilebilir. Örneğin hakimin, davanın taraflarından biriyle evli olması halinde davaya bakamaz. Ancak sevgili olması hali kanunda yasaklılık olarak düzenlenmemiştir. Bu nedenle “hakimin reddi” sebeplerine dayanılabilir.
Hâkimin Davaya Bakmakta Yasaklı Olduğu Haller
CMK Madde 22 – (1) Hâkim;
a) Suçtan kendisi zarar görmüşse: Hakimin doğrudan suçtan zarar görmesi gerekir.
b) Sonradan kalksa bile şüpheli, sanık veya mağdur ile aralarında evlilik, vesayet veya kayyımlık ilişkisi bulunmuşsa,
c) Şüpheli, sanık veya mağdurun kan veya kayın hısımlığından üstsoy veya altsoyundan biri ise: Üstsoy altsoy bakımından bir derece öngörülmemiştir. Örneğin torunun torunun davasına bile hakimin bakması yasaktır.
d) Şüpheli, sanık veya mağdur ile aralarında evlât edinme bağlantısı varsa,
e) Şüpheli, sanık veya mağdur ile aralarında üçüncü derece dahil kan hısımlığı varsa: Kan hısımlığı 3. derece ile sınırlandırılmıştır. Örneğin hakimin halasının davasına bakamazken, halasının kızının davasına bakabilir.
f) Evlilik sona ermiş olsa bile, şüpheli, sanık veya mağdur ile aralarında ikinci derece dahil kayın hısımlığı varsa,
g) Aynı davada Cumhuriyet savcılığı, adlî kolluk görevi, şüpheli veya sanık müdafiliği veya mağdur vekilliği yapmışsa: aynı dava kavramından; o davaya ilişkin soruşturma ve kovuşturma evrelerinin hepsi kastedilmektedir.
h) Aynı davada tanık veya bilirkişi sıfatıyla dinlenmişse, Hâkimlik görevini yapamaz.
Sayılan hallerde hakimin davaya bakması yasaktır. Bu nedenle hakimin davaya bakmaktan çekinmesi gerekir.
Hakimin Yargılamaya Katılamayacağı Haller
Madde 23 – (1) Bir karar veya hükme katılan hâkim, yüksek görevli mahkemece bu hükme ilişkin olarak verilecek karar veya hükme katılamaz.
(2) Aynı işte soruşturma evresinde görev yapmış bulunan hâkim, kovuşturma evresinde görev yapamaz.
(3) Yargılamanın yenilenmesi halinde, önceki yargılamada görev yapan hâkim, aynı işte görev alamaz.
Bu maddede hakimin bazı yargısal işlemlere katılmamasından bahsedilmektedir. Hakim, daha önce alt derece bir mahkemede aynı kişi ile ilgili bir karar veya hükme katılmışsa ve daha sonra dava üst mahkemeye taşınmışsa burada verilecek olan karar veya hükme katılamaz. Çünkü hakim alt mahkemede kararını verirken sanığın suçluluğu hakkında kendisinde bir kanaat oluşmuştur. Bu nedenle üst mahkemede karar vermesi yasaklanmıştır. Yine aynı dava konusunun taraflarına ilişkin dosya kapsamında soruşturma evresinde görev alan hakim, kovuşturma evresinde görev alamaz. Yargılamanın yenilenmesi halinde de önceki yargılamada görev alan hakim, aynı işte görev alamayacağı düzenlenmiştir.
Hâkimin Davaya Bakmakta Yasaklı Olduğu Haller Nelerdir?
Hakimin Reddi İsteminin Süresi
Hakimin tarafsızlığından şüpheye düşülmesi halinde;
- İlk derece mahkemelerinde sanığın sorgusu başlayıncaya kadar istenebilir.
- Duruşmalı işlerde bölge adliye mahkemelerinde inceleme raporu ve Yargıtayda görevlendirilen üye veya tetkik hâkimi tarafından yazılmış olan rapor üyelere açıklanıncaya kadar istenebilir.
- Diğer hâllerde, inceleme başlayıncaya kadar hâkimin reddi istenebilir.
- Ancak hakimin tarafsızlığını gerektiren sebep sonradan ortaya çıkmış veya öğrenilmişse; duruşma ve inceleme bitene kadar hakimin reddi istenebilir. Ancak herhalde öğrenme tarihinden itibaren 7 gün içerisinde yapılması şarttır.
- Hakimin davaya veya yargılamaya katılmayacağı haller ise hakimin reddi istemi bir süreye bağlanmamıştır.
Hakimin Reddi İstemi Nereye Yapılır?
Hakimin mensup olduğu mahkemeye dilekçe verilerek veya zabıt katibine tutanak tutturulmak suretiyle yapılabilir. Ret sebeplerine ilişkin tüm hususların açıkça belirtilmesi gerekir. Hakimin reddi isteminin dilekçesinin verilmesiyle birlikte hakim ret sebepleri hakkındaki görüşlerini yazılı olarak bildirir.
Hakimin Reddi İsteminin Geri Çevrilmesi
- Ret istemi süresinde yapılmamışsa.
- Ret sebebi ve delili gösterilmemişse.
- Ret isteminin duruşmayı uzatmak amacı ile yapıldığı açıkça anlaşılıyorsa.
Bu hâllerde ret istemi, toplu mahkemelerde reddedilen hâkimin müzakereye katılmasıyla, tek hâkimli mahkemelerde de reddedilen hâkimin kendisi tarafından geri çevrilir. Hakimin reddi isteminin geri çevrilmesi halinde verilen karara ilişkin itiraz yoluna başvurulabilir.
Hakimin Reddi Talebinin Reddedilmesi
Madde 28 – (1) Ret isteminin kabulüne ilişkin kararlar kesindir; kabul edilmemesine
ilişkin kararlara karşı itiraz yoluna gidilebilir. İtiraz üzerine verilen ret kararı hükümle birlikte
incelenir
Ret isteminin kabul edilmesi halinde verilen kabul kararına ilişkin itiraz yoluna başvurulamaz. Ancak talebin reddedilmesi halinde itiraz yoluna gidilebilir. İtiraz üzerine verilen ret kararı, asıl hükümle birlikte istinaf veya temyiz kanun yolunda incelenir.
Hakimin Reddi İstemine Karar Verecek Mahkeme
Hâkimin reddi istemine mensup olduğu mahkemece karar verilir. Ancak, reddi istenen hâkim müzakereye katılamaz.
- Reddi istenen hâkim asliye ceza mahkemesine mensup ise bu mahkemenin yargı çevresi içerisinde bulunan ağır ceza mahkemesine,
- Reddi istenen hâkim ağır ceza mahkemesine mensup ise o yerde ağır ceza mahkemesinin birden fazla dairesinin bulunması hâlinde, numara olarak kendisini izleyen daireye, son numaralı daire için (1) numaralı daireye; o yerde ağır ceza mahkemesinin tek dairesi bulunması hâlinde ise, en yakın ağır ceza mahkemesine aittir.
- Ret istemi sulh ceza hâkimine karşı ise, yargı çevresi içinde bulunduğu asliye ceza mahkemesi ve tek hâkime karşı ise, yargı çevresi içerisinde bulunan ağır ceza mahkemesi karar verir.
- Bölge adliye mahkemesi ceza dairelerinin başkan ve üyelerinin reddi istemi, reddedilen başkan ve üye katılmaksızın görevli olduğu dairece incelenerek karara bağlanır.
- Ret isteminin kabulü halinde, davaya bakmakla bir başka hâkim veya mahkeme görevlendirilir.
Hâkimin Davaya Bakmakta Yasaklı Olduğu Haller Nelerdir?
Stajyer Av. Merve ÇATAR
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
