İş Sözleşmesinden Doğan Borçlar 2023

İş Sözleşmesinden Doğan Borçlar 2023

İş Sözleşmesi Nedir?

İş sözleşmesi, bir tarafın (işçi) bağımlı olarak iş görmeyi, diğer tarafın (işveren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden oluşan sözleşmedir. İş sözleşmesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir şekle tâbi değildir.

Süresi 1 yıl ve daha fazla olan iş sözleşmelerinin yazılı şekilde yapılması zorunludur. Bu belgeler damga vergisi ve her çeşit resim ve harçtan muaftır.

Yazılı sözleşme yapılmayan hallerde işveren işçiye en geç iki ay içinde genel ve özel çalışma koşullarını, günlük ya da haftalık çalışma süresini, temel ücreti ve varsa ücret eklerini, ücret ödeme dönemini, süresi belirli ise sözleşmenin süresini, fesih halinde tarafların uymak zorunda oldukları hükümleri gösteren yazılı bir belge vermekle yükümlüdür. Süresi 1 ayı geçmeyen belirli süreli iş sözleşmelerinde bu fıkra hükmü uygulanmaz. İş sözleşmesi 2 aylık süre dolmadan sona ermiş ise,

bu bilgilerin en geç sona erme tarihinde işçiye yazılı olarak verilmesi zorunludur.

İş Sözleşmesinin Özellikleri

-İş sözleşmesi bir özel hukuk sözleşmesidir.

-Taraflar arasında kişisel ilişki kurar.

-Her iki tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir.

-Devamlı sözleşmedir.

-Bağımlı hukuki ilişki kuran bir sözleşmedir.

İş Sözleşmesinin Unsurları

Tarafların iş sözleşmesinden doğan borçları noktasında iş (çalışma), ücret ve bağımlılık unsurları önemlidir. Zira iş sözleşmesinin bu üç olgudan oluştuğu görülür. Sürekli borç ilişkisi ise, iş ilişkisinin kurulması ile tarafların iş sözleşmesinden doğan borçları bir anda ortaya çıkarmadığını anlatmaktadır. Şöyle ki iş sözleşmesinden doğan borçlar söz konusu işin gereği belirli veyahut belirsiz süre zarfında yerine getirilir. Bu iş (çalışma) de kısım kısım gerçekleşir.

İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN BORÇLAR

Hizmet sözleşmesi işçi ve işveren arasında sürekli borç ilişkisi kuran bir sözlemedir. Bu ilişki taraflar arasında karşılıklı birtakım haklar ve borçlar doğurur. Taraflardan birisi için borç olan unsur, diğer taraf için karşısındakinden talep edebileceği bir hak oluşturur. Hizmet sözleşmesinden doğan borçları “işçinin borçları” ve “işverenin borçları” olarak iki kapsamda inceleyebiliriz.

İşçinin Borçları

İŞ GÖRME BORCU

İş görme borcu ile ilgili kurallar Borçlar Kanununda yer almaktadır.

İşçi iş görme borcunu bizzat kendisi yerine getirmelidir. İşçinin ölümü ile iş sözleşmesi kendiliğinden sona ererken, işverenin ölümü iş sözleşmesini sona erdirmez. İş sözleşmesi işçi ile işverenin mirasçıları arasında devam eder. Ancak işverenin şahsını ilgilendiren özel bir durum varsa iş sözleşmesi sona ermiş sayılır.

İşçi iş görme borcunu özenle yerine getirmelidir. İşçi iş görme borcunu yerine getirirken dikkatli ve özenli davranmak zorundadır. İşçi iş görme borcunu yerine getirmiyorsa ya da özen göstermiyorsa iş sözleşmesi ihbarsız tazminatsız sona erdirilebilecektir.

İş K. 25/II ı bendindeki “İşçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması.” iş sözleşmesini ihbarsız tazminatsız sona erdiren bir durumdur.

Sadakat Borcu

İşçi, işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatle davranmak zorundadır. Sadakat borcu, işçinin, işverenin ve işletmenin haklı çıkarlarını koruma ve onlara zarar verebilecek her türlü davranışlardan kaçınma yükümlülüğünü ifade eder. Sadakat borcunun kapsamı dürüstlük ve iyiniyet kuralları esas alınarak belirlenir.

Sadakat borcu, rekabet etmeme, sır saklama, teslim ve hesap verme yükümlülüklerini de kapsar. Sadakat borcuna aykırı davranan işçinin iş sözleşmesi bildirimsiz olarak feshedilebilir; ayrıca işçi, bu sebepten doğan zararları gidermekle yükümlüdür.

REKABET ETMEME ve SIR SAKLAMA BORCU

İşçi, hizmet ilişkisi devam ettiği sürece, sadakat borcuna aykırı olarak bir ücret karşılığında üçüncü kişiye hizmette bulunamaz ve özellikle kendi işvereni ile rekabete girişemez. (B.K. m. 396/3)

İşçi, iş gördüğü sırada öğrendiği, özellikle üretim ve iş sırları gibi bilgileri, hizmet ilişkisinin devamı süresince kendi yararına kullanamaz veya başkalarına açıklayamaz. İşverenin haklı menfaatinin korunması için gerekli olduğu ölçüde işçi, hizmet ilişkisinin sona ermesinden sonra da sır saklamakla yükümlüdür. (B.K. m. 396/4)

Fiil ehliyetine sahip olan işçi, işverene karşı, sözleşmenin sona ermesinden sonra herhangi bir biçimde onunla rekabet etmekten, özellikle kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı yazılı olarak üstlenebilir.

Rekabet yasağı kaydı, ancak hizmet ilişkisi işçiye müşteri çevresi veya üretim sırları ya da işverenin yaptığı işler hakkında bilgi edinme imkânı sağlıyorsa ve aynı zamanda bu bilgilerin kullanılması, işverenin önemli bir zararına sebep olacak nitelikteyse geçerlidir.

Rekabet yasağı, işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye düşürecek biçimde yer, zaman ve işlerin türü bakımından uygun olmayan sınırlamalar içeremez ve süresi, özel durum ve koşullar dışında iki yılı aşamaz.

Hâkim, aşırı nitelikteki rekabet yasağını, bütün durum ve koşulları serbestçe değerlendirmek ve işverenin üstlenmiş olabileceği karşı edimi de hakkaniyete uygun biçimde göz önünde tutmak suretiyle, kapsamı veya süresi bakımından sınırlayabilir.

Düzenlemelere ve Talimata Uyma Borcu

İşçinin iş sözleşmesinden doğan borçları arasında olan iş görme borcu yerine getirilirken işçi keyfi olarak hareket etmemelidir. İşçi bu borcunu, işverenin veyahut da yetkili işveren vekillerinin verdiği emir ve talimatlara ve aynı zamanda o işyerindeki geçerli olan hukuki düzenlemelere göre yerine getirmelidir. Önemle ifade etmek gerekir ki, işçi her talimata değil yasaya ve sözleşmeye uygun olan emir ve talimatlara uymak zorundadır. Örnek olarak; personel şefliği yapmak üzere işe alınan bir işçiden bu işin yerine ya da bu işin yanı sıra genel müdür şoförlüğü yapması istenemez. İşçi böyle bir durum karşısında bu emir ve talimata uymak zorunda değildir. Buna ilişkin düzenleme TBK md.399’da yer almaktadır: “İşveren, işin görülmesi ve işçilerin işyerindeki davranışlarıyla ilgili genel düzenlemeler yapabilir ve onlara özel talimat verebilir. İşçiler, bunlara dürüstlük kurallarının gerektirdiği ölçüde uymak zorundadır.

Teslim ve Hesap Verme Borcu

İşçi, üstlendiği işin görülmesi sırasında üçüncü kişiden işveren için aldığı şeyleri ve özellikle paraları derhal ona teslim etmek ve bunlar hakkında hesap vermekle yükümlüdür. Teslim ve hesap verme yükümlülüğüne aykırı davranan işçinin iş sözleşmesi bildirimsiz olarak feshedilebilir; ayrıca işçi, bu sebepten doğan zararları gidermekle yükümlüdür.

İşverenin Borçları

Ücret ödeme borcu

İşverenin, işçiye sözleşmede veya toplu iş sözleşmesinde belirlenmiş olan; sözleşmede hüküm bulunmayan hallerde ise, asgari ücretten az olmamak kaydıyla emsal ücreti ödemekle yükümlü olmasıdır. Aksine anlaşma veya yerel adet olmadıkça, işverenin işçiye iş için gerekli olan araçları ve malzemeleri sağlamakla yükümlü olmasıdır.

İşçi işverenle anlaşarak kendi araç veya malzemesini işin görülmesi için kullanırsa, aksi anlaşmada olmadıkça veya yerel bir adet bulunmadıkça işverenin, bunun karşılığında işçiye uygun bir karşılık ödemekle yükümlü olmasıdır. İşverenin, işin yerine getirilmesinin gerektirdiği her türlü harcama ile işçiyi işyeri dışında çalıştırdığı durumlarda, geçimi için zorunlu olan harcamaları da ayrıca ödemekle yükümlü olmasıdır.

Yazılı olarak yapılmış bir iş sözleşmesinde veya toplu iş sözleşmesinde, bizzat işçi tarafından karşılanması öngörülen harcamaların, işçiye götürü olarak günlük, haftalık veya aylık şeklinde ödenmesi öngörülebilir. Ancak bu ödemenin, zorunlu harcamaları karşılayacak miktardan az olmaması gerekir. Yapılan zorunlu harcamaların kısmen ya da tamamen işçi tarafından ve bizzat karşılanmasına ilişkin anlaşmalar ise geçersizdir.

Gözetme Borcu

Borçlar Kanunu 417. maddeye göre,

İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İşveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.

İşverenin yukarıdaki hükümler dahil, kanuna ve sözleşmeye aykırı davranışı nedeniyle işçinin ölümü, vücut bütünlüğünün zedelenmesi veya kişilik haklarının ihlaline bağlı zararların tazmini, sözleşmeye aykırılıktan doğan sorumluluk hükümlerine tabidir.

TBK 417.maddeye göre, temelde işçiyi cinsel ve psikolojik saldırıla karşı korumakta ve işvereni iş sağlığı ve güvenlikleri önlemlerini almaya yönlendirmektedir. Sık karşılaşıla mobing konusunda işçini kişisel alınganlıkları mobing fiilini oluşturmaz. Mobbing fiili için belirli bir kişiye yönelik düzenli olan davranış olmalıdır yani fiil düzenli olarak belirli bir kişiye yönelik olmalıdır.

İşçinin Kişisel Verilerini Korma Borcu

Anayasa md. 20’ye göre; herkes kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Kişisel veriler; sağlık durumu, siyasal faaliyetler, sendika üyeliği, kimlik numarası, %55 ailevi ilişkileri, cinsiyeti, adresi gibi her türlü bilgiyi içerir. Bu hak, kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, verilere erişme, verilerin düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenme hakkını içerir. Kişisel veriler ancak kişinin açık rızasıyla veya kanunla getirilen bir hükmün verdiği yetkiyle yetkili makamlarca işlenebilir.

Eşit Davranma Borcu

İş sözleşmesinden doğan tarafların borç ve yükümlülükleri arasında yer alan eşit davranma borcu işverenin, aynı işyeri veyahut da işletmede çalışan işçilere, objektif ve haklı olmayan sebeplere dayanarak farklı işlemde bulunması yasaktır. Burada bahsettiğimiz eşitlik eşit durumda olanlar arasındaki eşitliktir.

İşverenin eşit davranma borcu aynı işyerine ait işçiler arasında geçerlidir. Eşit davranma borcu ve kapsamı İş Kanunu md.5’te düzenlenmiştir. Buna göre; “İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.

İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmî süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz.

İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.

İş Sözleşmesinden Doğan Borçlar 2023

Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz.

İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi hükümleri saklıdır.

20. madde hükümleri saklı kalmak üzere işverenin yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davrandığını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur.”

İşverenin iş sözleşmesinden doğan borçları nelerdir? sorusunun cevabı olarak temelde ücret ödeme borcu, işçiyi gözetme borcu, eşit davranma borcu şeklinde ifade edebiliriz.

İŞVERENİN DİĞER BORÇLARI

İşçiyi dinlendirme borcu,

İş sözleşmesi işveren tarafından sona erdirildiğinde şartları varsa ihbar tazminatı ödeme borcu

İş sözleşmesi sona erdiğinde şartları varsa işçiye kıdem tazminatı ödeme borcu,

İşten çıkan işçiye çalışma belgesi verme borcu vs.

İş Sözleşmesinden Doğan Borçlar 2023