Kamulaştırma Nedir | Kısmen Kamulaştırma
Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma, kamu yararının gerektirdiği hallerde özel hukuk tüzel kişileri ile gerçek kişilere ait olan taşınmaz malların tamamına veya bir kısmına, bedeli ödenmek üzere devlet tarafından el konulması veya ilgili taşınmaz üzerinde irtifak hakkı tesis edilmesi işlemidir. Kamulaştırma işlemi devlet ve kamu yönetimleri tarafından gerçekleştirilir. Yapılacak işlemin usulleri yasalarla belirlenmiştir ve işlemi yürütecek kişiler bu yasalara uyarak hareket ederler.
Kamulaştırma Türleri
Özel kişiler yararına kamulaştırma: Bu türde de devletleştirme işlemi devlet ve kamu tüzel kişiliklerince yapılır. Ancak söz konusu taşınmazın bedeli özel kişilerce yapılır.
Kısmen kamulaştırma: Gerçek veya tüzel kişiliklere ait taşınmaz malların belirli bir kısmının kamulaştırılması işlemidir.
Acele kamulaştırma: Taşınmaz malın Cumhurbaşkanı kararınca veya yurt savunmasında kullanılması amacıyla kamulaştırılması ihtiyacının ortaya çıkmasıyla yapılan kamulaştırma işlemidir. Bedeli 7 gün içinde belirlenerek mal sahibinin hesabına yatırılır.
Trampa yolu ile kamulaştırma: Kamu yararına kullanılacak taşınmaz mal yerine bedel ödemeksizin mülkiyet sahibine taşınmaz mal verilmesini ifade eden işlemdir. Bu işlemin gerçekleşmesi için mal sahibinin rızası gerekir.
Kamulaştırma Şartları
-Kamulaştırma sadece “yetkili idare” tarafından yapılır.
-Kamulaştırmayı zorunlu kılan bir “kamu yararı” bulunmalıdır.
-Kamulaştırmanın konusu “özel mülkiyete konu olan taşınmaz” bir maldır.
-Kamulaştırılan taşınmazın bedeli “peşin” ödenir.
-Kamulaştırmanın nasıl yapılacağı yasadaki esaslara göre belirlenir.
Kamulaştırma Süreci
Kamulaştırma süreci idari ve yargısal aşama olarak iki ayrı süreç halinde yürütülmektedir. İdari aşama kamulaştırma işlemini gerçekleştirecek olan ilgili idare tarafından, yargısal aşama ise yetkili ve görevli mahkemeler tarafından yürütülür.
İdari Aşama
İdari aşama, kamulaştırma işlemini gerçekleştirmek için görevlendirilmiş idarenin hazırlık aşamalarını eksiksiz şekilde yerine getirmesini kapsayan aşamadır. Taşınmaz malın tespit edilmesi ve ödeneğin konulmasının ardından taşınmaz için kamu yararı kararı alır. Kararın alınmasının ardından kanun tarafından onay yetkisi verilen makamların karar için onay vermesini sağlar.
Adli Aşama
Adli aşamada ilk olarak kamulaştırma bedeli tespit edilir. Tespitin ardından taşınmaz mal için asliye hukuk mahkemesinde tescil davası açılır. Davanın açılmasının ardından mal sahibine tebligat ulaştırılır. Görülecek duruşmada idare ve mal sahibine taşınmaz için belirlenen bedel konusunda anlaşmaları teklif edilir. Bedel konusunda anlaşma sağlandığında hakim işlemi onaylar.
Kamulaştırma Sürecinin İlkeleri
-Kamulaştırma İşlemi Anayasa ve Kanuna Uygun Olmalıdır.
-Devlet veya Diğer Kamu Tüzelkişilikleri Tarafından Gerçekleştirilmelidir.
-Kamu Yararı Mevcut Olmalıdır.
-Kamulaştırmanın Yasal Bir Dayanağı Olmalıdır.
-Kamulaştırmaya Konu Edilecek Olan Mal, Özel Mülkiyete Tabii Olmalıdır.
-Kamulaştırma İçin Bütçeye Yeterli Ödenek Konulmuş Olmalıdır.
-Kamulaştırılan Taşınmaz Malın Gerçek Değeri Ödenmelidir.
-Kamulaştırılan Taşınmaz Malın Gerçek Bedeli Kural Olarak Peşin, İstisnai Olarak Taksitle Ödenir.
-Kamulaştırma Süreci Kanunda Öngörülen Usul ve Esaslara Uygun Yürütülmelidir.
Kamulaştırmada Kamu Yararı Kararı
Kamulaştırmada kamu yararı mevcut olmalıdır. “Kamu yararı” kavramı soyut ve genel bir ifade olsa da uygulama ve içtihatlara bakıldığında kamusal bir sebep ve maksadın ifade edilmek istendiği görülmektedir. İçerisinde kamu yararı bulunmayan bir amaç ile hareket edilmesi halinde kamulaştırma hükümlerinden yararlanılamayacağı açıktır. Kamu yararı kararı olmadan usulüne uygun bir kamulaştırma işleminden bahsetmek mümkün değildir. Kamulaştırma işleminde gerekli olan işlemin “kamu yararına uygunluğu” kararını, Kamulaştırma Kanununun 5. maddesinde belirlenen kamu idareleri ve kamu kurumları verebilir.
Kamulaştırma İşleminde Kamu Yararı Kararını Verecek Makamlar
-Köy yararına yapılacak işlem için köy ihtiyar kurulu
-Belediye yararına yapılacak işlem için belediye encümeni
-Devlet yararına yapılacak işlem için il idare kurulu
-Üniversite yararına yapılacak işlem için üniversite rektörü
-İle bağlı köyler ve belediyeler için yapılacak işlem için il idare kurulu
Kamu yararı kararı Bakanlar Kurulu veya Bakan tarafından veriliyorsa bunlar için onay gerekmez. Gerçek kişiler yararına yapılacak kamulaştırmada valinin onayı gerekir.
Kamulaştırma İşleminde Kamu Yararı Kararını Onaylayacak Makamlar
-Vali
-Belediye encümeni
-Kaymakam
-Köy ihtiyar kurulu
-Rektör
-Kurul başkanı
-Genel müdür
-Bakan ve yüksek kurum başkanıdır
Kamulaştırmada Satın Alma Usulü
Kamulaştırma Kanunun 8. Maddesinde idarelerin kamulaştırmada öncelikli olarak satın alma usulünü uygulayacağı hükme bağlanmıştır. Burada amaçlanan zaman kaybını önleyen pratik bir yöntemle, idarenin kendi içerisinde kurup görevlendirecekleri bir kıymet takdir komisyonu ile kamulaştırılacak taşınmazların tahmini bedellerini tespit ettirmektir. Ayrıca yine kamulaştırma işlemini yapan idare, kendi bünyesinde oluşturacağı uzlaştırma komisyonu aracılığıyla, kıymet takdiri komisyonunca belirlenen tahmini bedel üzerinden, pazarlıkla satın alma ve trampa işlemlerini gerçekleştirir.
Bu yöntemle kamulaştırma işleminde, idarenin ve vatandaşın karşılıklı menfaatleri dengelenmeye çalışılarak, en kısa sürede kamulaştırma sürecinin kesinleştirilmesi hedeflenmiştir.
Kamulaştırma Bedelinin Tespiti
Kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescili davasında, mahkemece belirlenen günde yapılacak duruşmada taşınmaz malın bedeli konusunda görevli mahkeme tarafları anlaşmaya davet eder. Tarafların bedelde anlaşması halinde mahkeme, taraflarca anlaşılan bu bedeli kamulaştırma bedeli olarak kabul eder ve sekizinci fıkranın ikinci ve devamı cümleleri uyarınca işlem yapar. Görülmekte olan davada tarafların bedelde anlaşamamaları halinde, görevli mahkeme en geç on gün içinde keşif ve otuz gün sonrası için de duruşma günü tayin eder ve 15 inci maddede sayılan bilirkişiler marifetiyle, tüm ilgililerin huzurunda taşınmaz malın değerini tespit için mahallinde keşif yapar.
Kamulaştırma Kararının İptali Davası
İdare mahkemesine açılan kamulaştırma kararının iptali davası, idarenin kamu gücünü elinde bulundurarak haksız ve hukuka aykırı kamulaştırma eylemlerini icra etmesi durumunda başvurulan bir hukuki yöntemdir. Nitekim Anayasanın 125. maddesinde yer alan hükümlere göre, idarenin yapmış olduğu her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Bu kanuna dayanılarak kamulaştırma işleminin iptali için de yargı yolu açık olup, söz konusu işlemlere karşı dava açılabilmesi gayet mümkündür.
Kamulaştırma Ne Zaman Kesinleşir?
Kamu yararına yapılacak projeler için özel mülk alanlarının kamulaştırılması işlemi belirli süre içerisinde gerçekleşir. Hazırlık, tespit ve anlaşma aşamaları gerçekleşeceğinden kamulaşmanın kesinleşmesi yaklaşık 6 aylık süreyi bulur.
Kamulaştırma Nedir | Kısmen Kamulaştırma
