Milletlerarası Ticari Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları
Uluslararası Hukukun Konusu ve İçeriği Nedir?
Devletlerarası ilişkilerin gelişimi uluslararası hukuka ilişkin açık ve aydınlatıcı bir tanım yapmayı zorlaştırmaktadır.
Devletler doğa bilimlerindeki ve teknolojideki gelişmeye paralel pek çok konuda işbirliği yapma ihtiyacı hissetmekte, bu amaçla uluslararası örgütler kurmaktadır. Yine pek çok sorun ulusal düzeyde çözülmemekte, devlet faaliyetleri ülke topraklarını aşabilmektedir. İletişim, ticaret, ekonomi, finans, çevre, kalkınma gibi konular sadece ulusal olmaktan çıkmıştır. Uluslararası göç, mültecileri ve sığınmacıları uluslararası bir sorun hâline getirmiştir. Uluslararası güç dengelerinin sürekli değişiyor olması, devletlerin karşılıklı bağımlılığını göstermektedir.
Uluslararası hukuk, ilgilendiği devlet, halefiyet, sorumluluk, savaş hukuku, antlaşmalar hukuku, deniz hukuku, uluslararası su yolları hukuku ve diplomatik ilişkiler hukuku gibi konuların yanında, uluslararası örgütler, ekonomi, nükleer enerji ve nükleer silahlanma, hava ve uzay hukuku, deniz yataklarının kullanımı, çevre, iletişim ve insan haklarının uluslararası düzeyde korunması gibi daha yeni konularla da ilgilenmektedir.
Uluslararası Hukuk ve İç Hukuk
İç hukukta kurallar dikey bir yapılanmaya tabidir. Bir yasa koyucu ve zorunlu bir yargı sistemi bulunur. Buna karşılık uluslararası hukukta ise yatay bir yapılanma vardır. Devletlerin yargılanması söz konusu değildir. Devletlerin egemenliği ve eşitliği temel ilkedir. Yasa koyucu yoktur, normlar merkezi değildir. Hukuk kaynakları arasında bir hiyerarşi yoktur. Yargılanma devletin rızasına bağlıdır.
Uluslararası hukuk ve iç hukuk arasındaki ilişkiye göre doktrinde 2 farklı görüş vardır. Bunlardan ilki düalist görüştür. Bu görüşe göre uluslararası hukuk ile iç hukuk farklı alanlardır. Uluslararası hukukun iç hukukta doğrudan uygulanması mümkün değildir. İktibas ya da dönüştürme yoluyla iç hukuka uygulanır.
İkinci olan monist görüşe göre ise, uluslararası hukuk ile iç hukuk farklı alanlar değildir. Uluslararası hukuk iç hukukta doğrudan uygulanır.
Türk hukukunda düalist ağırlıklı karma görüş benimsenir.
Uluslararası Hukukun Kaynakları
Esas itibariyle hukukun bağlayıcılığını nereden aldığını araştıran maddi kaynak ve şekli kaynaktan oluşur.
Kaynak, belli bir zamanda ve yerde geçerli olan bir hukuk kuralının hangi şartlarda ve nasıl oluştuğunu ifade eder. Bu manada kullanıldığında maddi kaynak kastedilmektedir. Bir hukuk kuralını oluşturan sosyal, siyasal, ekonomik ve toplumsal şartlar kastedilir.
Kaynak, çoğu kez hukuk kuralının ortaya çıkış biçimini ya da yol ve yöntemini ifade etmek için kullanılır. Bu manada kullanıldığında şekli kaynak ifade edilmektedir. İç hukukta, hukuk kurallarının oluşumu için anayasa, yasa, tüzük, yönetmelik gibi yol ve yöntemler mevcuttur. Bunların her biri hukuk kaynağıdır. Şekli kaynak, hukuk kuralının oluşturulması için kullanılan yol ya da yöntemdir. Şekli kaynaklar, kuralın nerede bulunacağını gösterir.
Uluslararası hukukun şekli kaynaklarını, Uluslararası Adalet Divanı (UAD) Statüsü’nün 38. maddesi sıralamaktadır:
“1. Kendisine sunulan uyuşmazlıkları uluslararası hukuka uygun olarak çözmekle görevli olan Divan:
a. Uyuşmazlık durumundaki devletlerce açıkça kabul edilmiş kuralları koyan, gerek genel gerekse özel uluslararası antlaşmaları;
b. Hukuk olarak kabul edilmiş genel bir uygulamanın kanıtı olarak uluslararası yapılageliş (teamül) kurallarını;
c. Uygar uluslarca kabul edilen hukukun genel ilkelerini;
d. 59. Madde hükmü saklı kalmak üzere, hukuk kurallarının belirlenmesinde yardımcı araç olarak yargı kararlarını ve çeşitli ulusların en yetkin yazarlarının öğretilerini uygular.
2. Bu hüküm, tarafların görüş birliğine varmaları halinde, Divan’ın hakça ve eşitçe karar verme yetkisini zedelemez.”
Hukukun kaynakları kendi aralarında asli ve yardımcı kaynaklar olarak sınıflandırılmaktadır. Asli kaynaklar bağlayıcı kural doğuran kaynaklardır, yardımcı kaynaklar ise bağlayıcı kuralları anlamaya ve yorumlamaya yardımcı olan ama bağlayıcı niteliği olmayan kuralları doğuran kaynaklardır. Asli ve yardımcı kaynaklardan bazıları yazılı bazıları yazılı olmayan şekilde bulunabilirler.
Bağlayıcı kaynaklar; uluslararası antlaşmalar, yapılageliş (örf adet) kuralları, hukukun genel prensipleri.
Uluslararası hukukun yardımcı nitelikli, yani bağlayıcı olmayan kurallarının doğduğu kaynaklar ise; mahkeme kararları ve öğretidir.
Yapılageliş ile hukukun genel ilkeleri yazılı olmayan kaynaklar iken, diğerleri yazılı kaynaklardır.
Uluslararası Özel Hukukun Amacı
Uluslararası özel hukuk, çeşitli devletlerin vatandaşları arasındaki özel hukuk ilişkilerini, ilgili kişilere hangi yasanın uygulanacağını, davaların hangi devletin mahkemesi/mahkemelerinde görüleceğini gösteren kuralları düzenler.
Kısaca bireylerin veya şirketlerin birbirleriyle ve diğer ülkelerin hukuk kurallarıyla olan hukuki ilişkilerini düzenler.
Uluslararası özel hukuk, iki ana mesele ile karşı karşıyadır;
1. Dünya üzerindeki özel hukuktan doğan ihtilaflar hangi yargı alanında çözülecek?
Bugün Dünya üzerinde milletlerarası özel hukuk uyuşmazlıklarının çözümü için tatbik edilmiş toplu bir mahkeme yoktur. Günümüzde milletlerarası meselelerde yargı faaliyetini icra edebilecek iki kurum vardır: Devlet Mahkemeleri ve Milletlerarası Tahkim.
2. Özel hukuktan doğan milletlerarası ihtilaflar hangi hukuk kurallarına göre çözülecek?
Milletlerarası Ticari Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları
Uluslararası hukuk avukatı, uluslararası hukuk alanına giren konularda ihtisas yapmış ve bu konuda deneyim kazanmış olan avukattır.
Uluslararası Ticari Faaliyetlerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar
Dış ticaret işlemlerinin esasını, taşınır malların ihracat ve ithalatına ilişkin satış sözleşmeleri oluşturmaktadır. Bir tarafın ileri sürdüğü şartları karşı tarafın kabul etmesi halinde geçerli bir sözleşme yapılmış demektir. Satıcılar ve alıcılar, emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak kaydıyla sözleşmelerine istedikleri hükümleri koymakta serbesttirler. Sözleşmede, tarafların yükümlülükleri ve haklarının kesin bir biçimde şarta bağlanması zorunludur. Malların bir yerden başka bir yere taşınmasında hangi tarafın ne yükümlülüğü olduğu, yükümlülükler yerine getirilmediği takdirde risklerin nasıl bölüşüleceği, taşıma sırasında malların kaybolması veya hasar görmesi halinde riskin hangi tarafa ait olacağı hususları sözleşmede açık olarak yer almalıdır.
Değişik ülkeler ile ticaret yapan firmaların bu ülkelerde geçerli muhtelif uygulamalara bağlı kalmak yerine uluslararası düzeyde yeknesak bir uygulamayı tercih etmeleri de sözleşme kurallarının ortaya konulmasını süratlendirmiştir.
Uluslararası Göç
Dış ticaret işlemlerinde sözleşme imzalanması şart değildir. Sözleşmenin yapılıp yapılmayacağı satıcı ve alıcı arasında karar verilecek bir konudur. Yazılı sözleşmeler, tarafları bağlamalarının yanı sıra bir anlaşmazlık durumunda “ispat evrakı” vasfını taşır.
Satış sözleşmesi yapılırken, ihtilafa düşülmesi halinde uyuşmazlığın ne şekilde çözümleneceği konusunun sözleşmede belirtilebilir. Taraflar, hakkında kanuni bir yasaklama bulunmayan, kamu düzenini ilgilendirmeyen, ticari ilişkilerinden dolayı aralarında çıkabilecek hukuki ihtilafların çözümünü mahkemelere bırakabilecekleri gibi, kendi tercihleri ile anlaşmazlığın çözümü için hangi cins yöntemlere (dostane çözüm, uzlaşma, tahkim) başvuracaklarını da kararlaştırabilirler.
Uluslararası ticari ilişkilerde taraflar taahhütlerini yerine getirebilmek için her gayreti gösterseler dahi, sözleşme hükümlerinin farklı bakış açılarından yorumlanması nedeniyle ticari anlaşmazlıklar ortaya çıkabilir. Gümrük işlemlerinde, iş kanunları ve uygulamalarında, tercüme hataları ve noksanlıkları gibi hususlarda tarafların kontrolü dışında da olumsuz etkenlerle karşılaşabilmek her zaman mümkündür. Sorunun özellikle taraflar arasında çözümlenmesi esas olmakla birlikte, ihtilafın dışarıdan alınacak yardımla da çözümlenebilmesi olanağı mevcuttur.
Uluslararası ticari ilişkilerden doğan uyuşmazlıkların giderilmesine yönelik çeşitli yöntemler mevcuttur. Tarafların uyuşmazlığın aralarında görüşülerek sonuçlandırılması veya uyuşmazlığın bir ulusal mahkemeye götürülmesi yerine alternatif yöntemlerden birisine başvurması da mümkündür.
Alternatif uyuşmazlık çözüm yolları: Müzakere, Arabuluculuk (Uzlaştırma), Tahkim, Hakem-Bilirkişilik, Kısa Yargılama ve Kısa Jüri Yargılaması.
Milletlerarası Ticari Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları
Vergi ve Gümrük
4458 Sayılı Gümrük Kanunu madde 3 fıkra 8’e göre; Gümrük vergileri, eşyaya uygulanan ithalat vergilerinin ya da ihracat vergilerinin tümünü, eşyanın Türkiye’ye ithali veya Türkiye’den ihracı nedeniyle Gümrük idarelerince tahakkuk ve tahsil edilen vergilerdir.
Gümrük vergileri, gümrük yükümlülüğünün başladığı tarihte yürürlükte olan gümrük tarifesine göre İthalatta CIF Kıymet (Eşya Bedeli + Navlun (Uluslararası taşıma ücreti ) + Sigorta) üzerinden hesaplanır. Ticari olan işlemler için ithalat rejim kararına göre Gümrük tarifesine ait belirlenen oranlar tutarındadır.
Kıymeti 1500 Euro’yu geçmemek şartıyla, posta veya hızlı kargo taşımacılığı yoluyla gelen eşyanın değeri ile kişisel kullanıma mahsus kitap veya benzeri basılı yayın için 45 inci maddede ve yolcu beraberinde gelen eşya için madde 59’daki limitleri aşan eşyanın değeri üzerinden;
1. Avrupa Birliği ülkelerinden doğrudan gelmesi durumunda % 18,
2. Diğer ülkelerden gelmesi durumunda % 20,
3. Kitap veya benzeri basılı yayın için % 0,
4. Özel Tüketim Vergisi Kanununa ekli liste 4’te yer alan eşya olması durumunda oranlara ilave % 20 oranında tek ve maktu bir vergi tahsil edilir.
Uluslararası Ticaret ve Sözleşmeler Hukuku
Uluslararası Ticaret Hukuku, farklı ülkelerde bulunan şirketler veya tacirler arasında mal ve hizmet satışlarını ve uluslararası ticari sözleşmeleri ele alan hukuk dalıdır. Bu hukuk dalı içinde yabancılık unsuru bulunduğundan, uluslararası hukuk ve ulusal hukuk mevzuatına tabidir.
Uluslararası Ticaret Hukukunun belli başlı konularını; milletlerarası mal alım satımı, milletlerarası mal taşıma sözleşmeleri, ödeme araçları, milletlerarası ticari uyuşmazlıkların çözüm yolları, milletlerarası ticari sözleşmelerin hukuki rejimi, gümrük rejimleri, milletlerarası ticari kuruluşlar, yabancı sermaye yatırımları, kambiyo mevzuatı, milletlerarası ticarette finansman teknikleri, ithalat ve ihracat işlemleri, ticari sözleşmeler, E-ticaret, uluslararası ticari uyuşmazlıklar ve çözüm yolları oluşturmaktadır.
Milletlerarası Ticari Uyuşmazlıkların Çözüm Yolları
Stajyer Av. İrem Berçem Arikan
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
