Sebepsiz Zenginleşme Dayalı İade
Sebepsiz Zenginleşme Nedir ?
Sebepsiz Zenginleşme olarak adlandırılan durum kişiler arasında ortaya çıkan bir uyuşmazlık konusudur. Buradaki uyuşmazlığın konusu alacak hakkı olurken nisbi bir hak olması nedeniyle yalnızca sebepsiz yere zenginleştiği düşünülen kişiye karşı iddia edilebilir. Sebepsiz zenginleşme ile taraflardan birinin mal varlığında artış olurken diğerinde azalma olması gerekirken bu durum emek üzerinden de gerçekleşebilir.
Sebepsiz zenginleştiği iddia edilen tarafın kendisinden bu malın iadesi istendiğinde elinde kalanı iade etmekle yükümlüdür. Elinden çıktığını iddia ettiği miktarın ise ispat zorunluluğu vardır ve sebepsiz yere zenginleştiği düşünülen kişinin bu durumu, resmi belgelerle ispat etmesi gerekir.
Sebepsiz Zenginleşmenin Temel Özellikleri
1. Nispi Bir Hak Sağlaması:
Sebepsiz zenginleşme, nisbi bir hak sağlar. Bunun anlamı sebepsiz zenginleşme talebinin sadece malvarlığı sebepsiz olarak çoğalan kişiye karşı ileri sürülebilmesidir.
Sebepsiz zenginleşmeden doğan talebin nisbilik taşımasının en önemli sonucu, iadeye konu olan şeyin iade borçlusunun malvarlığından çıkarak 3. kişinin eline geçmesi halinde, bu 3.kişiye karşı her hangi bir talebin söz konusu olmamasıdır.
2. Alacak Hakkının Doğumunun Fiil Ehliyetine Bağlı Olmaması:
Sebepsiz zenginleşme, kanundan doğduğu ve tarafların iradesinden bağımsız olduğu için tarafların iradelerindeki sakatlıklardan etkilenmez. Bu yüzden sebepsiz zenginleşmeden bir borç doğması için ne fakirleşenin ne de zenginleşenin fiil ehliyetine sahip olması gerekir.
Sebepsiz Zenginleşme Şartları
Sebepsiz zenginleşme söz konusu olabilmesi için dört şartın tamamının bir arada bulunuyor olması gerekmektedir. Bu şartlar şunlardır:
-Borçlunun malvarlığında bir zenginleşme söz konusu olmalıdır.
-Bu zenginleşmenin başka bir kişinin malvarlığından dolayı ya da emeğinden dolayı meydana gelmiş olması gerekmektedir.
-Zenginleşme ile zenginleşmeye sebep olan olay arasında uygun bir illiyet bağı olması gerekmektedir.
-Zenginleşmenin doğmasına sebep olan sebebin, haklı bir sebep olmaması gerekmektedir.
Sebepsiz Zenginleşme Dayalı İade
Geri Verme Yükümlülüğü
Sebepsiz zenginleşen kişinin geri verme yükümlülüğü TBK madde 79-81 arasında düzenlenmiştir.
TBK madde 79’a göre; sebepsiz zenginleşen, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür. Ancak sebepsiz zenginleşme sebebiyle iade borcunun kapsamı, zenginleşen kişinin iyiniyetli ve kötü niyetli oluşuna göre değişmektedir.
Sebepsiz Zenginleşme Dayalı İade Borcunun Kapsamı Nedir?
Sebepsiz zenginleşen, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı kural olarak geri vermekle yükümlüdür. Zenginleşen zenginleşmeyi iyi niyetli olmaksızın elden çıkarmışsa veya elden çıkarırken ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlüdür. Bu anlamda sebepsiz zenginleşen kişinin iyi niyeti, malın elden çıkarılması anına dek devam etmelidir
Sebepsiz Zenginleşme Davası
Sebepsiz zenginleşme talebi şahsi bir taleptir. Söz konusu talepte bir alacak hakkı söz konusudur. Bu dava da TBK’ nın ilgili maddelerinde belirtilen şartların tam olarak gerçekleşmesi halinde açılabilecek bir dava çeşididir. Kanunda belirtilen şartlar oluştuğunda; sebepsiz zenginleşme davası açmak mümkündür.
Sebepsiz zenginleşme davası, zenginleşmeye konu olan şeyin mümkünse karşılığının aynen verilmesini amaçlar. Aynen verilmesinin mümkün olmadığı durumlarda ise zenginleşmeye konu olan şeyin karşılığı para olarak verilmelidir.
Sebepsiz Zenginleşme Davasının Tarafları
Her borç ilişkisinde olduğu gibi sebepsiz zenginleşmede de bir borçlu ve bir alacaklı vardır.
Sebepsiz zenginleşme ilişkisinin borçlusu, malvarlığı haklı bir sebep olmaksızın başkası aleyhine artan (zenginleşen) kişidir, aleyhine sebepsiz zenginleşme davası açılması halinde davalı olur. İşbu borç ilişkisinde malvarlığı kendisi aleyhine artmış olan kişi de alacaklı, dava açması durumunda davacıdır.
Sebepsiz Zenginleşmenin Sonuçları
Zenginleşen İyi niyetliyse
İade konusu eşya elden çıkmışsa, bu durumda iade konusu eşyanın yerine başka bir değer girmişse Bu yeni şey iadenin konusunu oluşturur.
İade konusu eşya elden çıkmışsa; bu durumda elde ne kalmışsa onun iadesi gerekir. Şayet elde hiç bir şey kalmamışsa o eşyanın piyasa değerinin iade edilmesi gerekir.
Zenginleşen Kötü Niyetliyse
Zenginleşen zenginleşmeyi iyi niyetli olmaksızın elden çıkarmışsa veya elden çıkarırken ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını geri vermekle yükümlüdür.
Zenginleşmenin Geri İstenemediği Durumlar
Hukuka veya ahlaka aykırı bir sonucun gerçekleşmesi amacıyla verilen şey geri istenemez. Ancak, açılan davada hâkim, bu şeyin devlete mülkiyetine geçirilmesine karar verebilir.
Sebepsiz Zenginleşme Defi
Zenginleşme zenginleşenin bir alacak hakkı kazanması suretiyle gerçekleşmişse diğer taraf, istem hakkı zamanaşımına uğramış olsa bile her zaman bu borcunu ifadan kaçınabilir.
Sebepsiz zenginleşmede zamanaşımı
Sebepsiz zenginleşme den doğan istem hakkı, hak sahibinin geri isteme hakkı olduğunu öğrendiği tarihten başlayarak iki yılın ve her halde zenginleşmenin gerçekleştiği tarihten başlayarak on yılın geçmesiyle zaman aşımına uğrar.
Dava Hangi Mahkemede Açılır?
Dava açılmasında yetkili mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Mağdurun ikamet ettiği yerdeki Asliye Hukuk Mahkemesine gidilerek sebepsiz iktisap davası açılacaktır.
Gerekli belgelerin mahkemeye sunulması ve sebepsiz zenginleşme zamanaşımı noktasında sürelerin geçmemiş olması halinde dava açılabilir.
