Kiralananın Hapis Hakkının Korunması
Kiralananın hapis hakkı, kira alacaklısının ödenmeyen bir yıllık ve müstakbel altı aylık kira bedelini güvence altına alan bir müessesedir. Kiraya veren, kiracının malları üzerinde hapis hakkını kullanarak alacağını garanti altına almış olacaktır.
Alt Kiracılıkta Hapis Hakkı
Kiralayanın hapis hakkı, alt kiracının asıl kiracıya olan kira borcunu aşmamak üzere,
alt kiracının kiralanana getirdiği taşınırları da kapsar.
Hapis Hakkı Kapsamına Giren Mallar
Kiraya veren hapis hakkını, TBK m. 336/1 açık hükmü uyarınca, kiralanan taşınmazda bulunan ve kiralananın döşenmesine veya kullanılmasına yarayan taşınırlar üzerinde kullanabilir demektedir. Bu anlamda, kiralanan konutta bulunan koltuk, masa vb. taşınırlar ile kiralanan işyerinde bulunan işyeri faaliyetine yönelik makine gibi mallar, doktrin ve uygulamada çoğunluklu olarak kabul edildiği üzere hapis hakkının konusunu oluştururlar. Burada konut ve işyeri bakımından ayrım yapılması mümkün ise de, temel olarak hapis hakkının konusunu konut veya işyerinde kullanılan eşyalar oluşturacaktır.
Mesken (Konut) Bakımından
TBK 336. madde hükmünde bahsi geçen döşeme ve kullanma unsurlarını kapsayan halı, koltuk, masa, kütüphane, vitrin, dolap, raf, sehpa, sandalye, buzdolabı, çamaşır makinası ve bulaşık makinası gibi beyaz eşyalar ve televizyon, müzik seti,, uydu alıcısı gibi elektronik eşya haczi kabil olmak kaydıyla Türk Borçlar Kanununun 336. maddesinin 3. fıkrası uyarınca hapis hakkı kapsamına girer.
Buna karşın Eski Borçlar Kanunu m. 267/1’den farklı olarak yeni Borçlar Kanununun m. 336/1’de hapis hakkı konusu edilmeyen taşınmazın süslenmesine yani kiralananın daha güzel daha hoş görünmesini sağlamak üzere meskende bulunan eşyalar hapis hakkı kapsamında değildir.
İşyeri Bakımından
İşyerinde gerçekleştirilen ticari veya sınai faaliyette kullanılmak üzere kiralananı döşemek ve kullanmak amacıyla bulunan masa, sandalye, raf, makine, kasa, buzdolabı, bilgisayar, telefon, yazıcı gibi mallar haczi kabil olmak kaydıyla TBK m. 336 uyarınca hapis hakkı kapsamındadır.
Kiralananın Hapis Hakkının Korunması
Hapis Hakkı Kullanılan Eşya Başkasına Ait İse?
Hapis hakkının kiralanan taşınmazda yer alan taşınır mallar için de kullanılacağından bahsetmiştik. Burada taşınırda yer alan malın kiracıya ait olması şart olmayıp 3. kişiye ait kiralanan içinde yer alan ve özellikle Kanun metninde yer alan kiralananın döşenmesine ve kullanılmasına yarayan bir mal üzerinde de hapis uygulanabilecektir. Burada önemli olan, Kiraya Verenin iyi niyetli olması (o eşyanın kiracıya ait olduğunu düşünmesi) ve 3. kişinin o eşyayı kiracıya rızasıyla vermiş olmasıdır. Kiraya Veren, sonradan bu eşyanın kiracıya ait olmadığını öğrenirse, kira sözleşmesini en yakın fesih döneminde feshetmelidir. Aksi takdirde o eşya üzerindeki hapis hakkını kaybedecektir.
H. Kiraya verenin hapis hakkı
I. Konusu
MADDE 336– Taşınmaz kiralarında kiraya veren, işlemiş bir yıllık ve işlemekte olan altı aylık kira bedelinin güvencesi olmak üzere, kiralananda bulunan ve kiralananın döşenmesine veya kullanılmasına yarayan taşınırlar üzerinde hapis hakkına sahiptir. Kiraya verenin hapis hakkı, alt kiracının asıl kiracıya olan kira borcunu aşmamak üzere, alt kiracının kiralanana getirdiği aynı nitelikteki taşınırları da kapsar. Hapis hakkı, kiracının haczedilemeyen malları üzerinde kullanılamaz.
II. Üçüncü kişilere ait olan eşya
MADDE 337– Üçüncü kişilerin, kiraya verenin kiracıya ait olmadığını bildiği veya bilmesi gerektiği eşya ile çalınmış, kaybolmuş veya başka bir biçimde malikinin elinden iradesi dışında çıkmış eşya üzerindeki hakları, kiraya verenin hapis hakkından önce gelir. Kiraya veren, kiracı tarafından kiralanana getirilmiş olan taşınırların kiracının mülkiyetinde olmadığını kira sözleşmesi devam ederken öğrendiği hâlde, sözleşmeyi en yakın fesih döneminin sonu için feshetmezse, bu eşya üzerindeki hapis hakkını kaybeder.
Üçüncü Kişilere Ait Mallarda Hapis Hakkı
Üçüncü kişilerin;
Kiraya verenin kiracıya ait olmadığını bildiği veya bilmesi gerektiği eşya
Çalınmış veya kaybolmuş eşya
Başka bir biçimde malikinin elinden iradesi dışında çıkmış eşya üzerindeki hakları, kiraya verenin hapis hakkından önce gelir.
HAPİS HAKKININ KULLANILMASI
Yargıtay 818 sayılı Borçlar Kanunu (eski BK) m. 267-269 kapsamında verdiği eski bir kararında, hapis hakkının kiralayan tarafından bizzat değil, ancak Sulh hâkimi marifetiyle kullanılabileceğini belirtmiştir6 . Nitekim kiraya verenin hapis hakkının nasıl kullanılacağını düzenleyen TBK m. 338 /f. 1 hükmünde de kiracının taşınmak ya da kiralananda bulunan taşınır eşyaları başka bir yere taşımak istemesi halinde, kiraya verenin, sulh hâkiminin veya icra müdürünün kararıyla hapis hakkına konu taşınırı alıkoyabileceği düzenlenmiştir.
Bunun yanı sıra, İİK m. 270 – 271 hükümlerinde hapis hakkının icra dairesi aracılığıyla nasıl uygulanacağı düzenlenmiştir. İİK m. 270/f. 1 uyarınca kiraya veren, daha önce bir icra takibinde bulunmaksızın hapis hakkının geçici olarak korunması için, icra dairesinin yardımını isteyebilecektir. İcra dairesi nezdinde, kiraya veren ile kiracı arasında geçerli bir kira sözleşmesi bulunduğuna dair bir kanaat oluştuğu takdirde kiraya verenin işlemiş 1 yıllık kira alacağı hakkındaki talebi icra dairesince başka bir şart aranmaksızın kabul edilecektir.
Kiralananın Hapis Hakkının Korunması
Hakkın kullanılması
MADDE 338– Kiracı, taşınmak veya kiralananda bulunan taşınırları başka bir yere taşımak istediği takdirde, kiraya veren, alacağını güvence altına almasını sağlayacak miktardaki taşınırı, sulh hâkiminin veya icra müdürünün kararıyla alıkoyabilir. Alıkoyma kararının konusu olan eşya, gizlice veya zorla götürülürse, götürülmelerinden başlayarak on gün içinde kolluk gücünün yardımıyla kiralanana geri getirilir.
Kiraya Veren Hapis Hakkını Kullanmak İçin Ne Yapmalıdır?
Kanun, Kiraya Verenin hapis hakkını kullanması için icra müdürlüğüne ya da sulh hâkimliğine başvurması gerektiğini belirtmiştir. İcra Müdürlüğünce başvurunun uygun bulunması durumunda İcra müdürlüğünce atanan memur veya bilirkişi ile kiralanan taşınmaza gidilerek hapis hakkı tesis edilecek eşya/mallar deftere kaydedilecektir. Bu aşamadan sonra Kiraya Veren maksimum 15 gün içinde (icra dairesi daha az süre de verebilir) rehnin paraya çevrilmesi yoluyla icra takibi açarak malların satışı sonrası alacağına kavuşma imkânı hâsıl olacaktır.
Hapis Hakkından Feragat
Kiralayanın hapis hakkından feragat etmesi taraflar arasında kararlaştırılabilir. Kira sözleşmesiyle birlikte yapılacağı gibi sonradan da yapılabilmektedir.
HAPİS HAKKININ DEVRİ
Kiralayanın kira alacağını devrettiği üçüncü şahsa hapis hakkını da devredip devredemeyeceği öğretide tartışmalıdır. Bir kısım yazarlar hapis hakkının kiralayanın şahsına özgü olmak üzere tanınmış bir imkân olduğunu ileri sürerek başkasına devrinin mümkün olmayacağı görüşündedirler. Ancak uygulama ve doktrinde hâkim görüş; kira alacağının temliki halinde hapis hakkının da onun bir feri olarak devre dahil olduğu yönündedir.
HAPİS HAKKININ HUKUKİ DAYANAĞI
Kiralayanın hapis hakkının hukuki dayanağı 6098 sayılı TBK m. 336 ve devamı maddeleridir. Bu maddelere göre; işlemiş bir yıllık ve işlemekte olan altı aylık kira bedelinin güvencesi olmak üzere bu hak kullanılabilecektir. Eğer işlemiş kira bedeli bir yılın altında değilse ya da işlemekte olan kira bedeli miktarı altı ay olamayacaksa bu hak kullanılamaz. Getirilen bir başka sınırlandırma ise hapis hakkının kiralananda bulunan ve kiralananın döşenmesine veya kullanılmasına yarayan taşınırlar ile sınırlı olmasıdır.
Alt kiranın varlığı halinde de hapis hakkı, alt kiracının asıl kiracıya olan kira borcunu aşmamak üzere, alt kiracının kiralanana getirdiği aynı nitelikteki taşınırları kapsar. Daha fazlası üzerinde hapis hakkı kullanılamaz. Hapis hakkının kullanılamayacağı bir diğer durum ise kiracının haczedilemeyen mallarıdır.
Nelerin haczedilemeyeceği ise İİK hükümlerine göre belirlenir. Üçüncü kişilerin eşyaları, çalınmış, kaybolmuş veya başka bir biçimde malikinin elinden iradesi dışında çıkmış eşya üzerindeki haklar da hapis hakkının konusunu oluşturamaz. TBK m. 337 bu konuda “kiraya verenin kiracıya ait olmadığını bildiği veya bilmesi gerektiği eşya” ölçütünü getirmiştir.
Kiralananın Hapis Hakkının Korunması
