Ceza Muhakemesinde İtiraz İstinaf Kanun Yolları
Ceza muhakemesinin amacı maddi gerçeğe ulaşmaktır. Hakim ya da mahkeme heyetinin yanlış kararlar verme ihtimali her zaman mevcuttur. Yargılamanın sonunda varılan sonuç hem birey hem de toplum açısından doğurduğu neticeler bakımından oldukça önemlidir. Bu nedenle verilen kararlara karşı hem bir telafi hem de bir denetim mekanizmasına ihtiyaç vardır. Bu imkanı hukuki bir çare olan kanun yolları sağlamaktadır.
İTİRAZ KANUN YOLU (CMK 267-271)
İtiraz, Cumhuriyet savcısı, hakim mahkeme kararlarına karşı hukuka aykırılık gerekçesiyle bir üst mercisine yapılan başvurudur. İtiraz kanun yolu, başvurulan kararın kesinleşmesini engelleyici etkiye sahiptir.
Hakim veya mahkeme kararlarına itiraz kanunda başka bir düzenlemeye yer verilmemişse, ilgililerin kararı öğrendiği günden itibaren yedi gün içinde kararı veren mercie verilecek bir dilekçe veya tutanağa geçirilmek koşulu ile zabıt kâtibine beyanda bulunmak suretiyle yapılır. Yapılan itiraz kararın geri bırakılması sonucunu doğurmaz ancak yetkili merci geri bırakma kararı verebilir.
İSTİNAF KANUN YOLU (CMK 272-285)
İstinaf, ilk derece mahkemesinin verdiği nihai kararın üst dereceli bir mahkeme olan Bölge Adliye Mahkemesi tarafından incelenmesine imkan sağlayan bir kanun yoludur. Bölge Adliye Mahkemeleri hem maddi vakıa hem de hukuka aykırılık bakımından inceleme yapan mahkemelerdir.
İstinaf incelemesinin yapılabilmesi için talep şarttır. Bu kuralın istisnasını ise 15 yıl ve daha fazla hapis cezasını gerektiren hükümler oluşturmaktadır, bu hükümler re’sen istinaf incelemesine tabi tutulur.
İstinaf istemi hükmün açıklanmasından itibaren 7 gün içinde hükmü veren mahkemeye yapılır. 7 günlük süre, hüküm yüze karşı duruşmada açıklanmasından itibaren veyahut hüküm istinaf kanun yoluna başvuru hakkı olanların yokluğunda açıklanmışsa tebliğden itibaren işlemeye başlar. Süresi içerisinde yapılan istinaf başvurusu hükmün kesinleşmesini engeller.
Kural olarak ilk derece mahkemelerinin nihai kararlarına karşı istinaf kanun yoluna başvurulabilir. Son karara etki eden ara kararları ile başkaca kanun yolu öngörülmemiş ara kararları aleyhine de istinaf kanun yoluna başvurulabilir.
Ancak, ilk derece ceza mahkemesinin verdiği ara karar için itiraz kanun yolu imkanı olmasına rağmen, bu kanun yolu kullanılmamış ise aynı karar için istinaf başvurusu yapılamaz.
Bazı hükümler için ise istinaf kanun yoluna başvurma imkanı yoktur. Bu hükümler CMK 272/3’de sayılmıştır:
a) Hapis cezasından çevrilen adlî para cezaları hariç olmak üzere, sonuç olarak belirlenen üçbin Türk Lirası dâhil adlî para cezasına mahkûmiyet hükümlerine,
b) Üst sınırı beşyüz günü geçmeyen adlî para cezasını gerektiren suçlardan beraat hükümlerine,
c) Kanunlarda kesin olduğu yazılı bulunan hükümlere, Karşı istinaf yoluna başvurulamaz. Bu suretle verilen hükümler tekerrüre esas olmaz.
Sayılan kararlara karşı istinaf kanun yoluna gidilemeyecektir.
Bölge Adliye Mahkemesi kural olarak dosya üzerinden inceleme yapar. Ancak istinaf mahkemesi bir karara varmak için duruşmayı gerekli görürse incelemenin duruşmalı yapılması da mümkündür. Duruşmaya karar verilmesi noktasında tarafların taleplerinin herhangi bir etkisi olmadığı gibi duruşmalı incelemeye karar verilebilmesi için bir ceza sınırı da yoktur. İstinaf mahkemesinin duruşma yapmadaki takdir yetkisinin sınırını ise beraat kararının dosya üzerinden verilememesi oluşturmaktadır.
İstinafın sirayeti ilkesi gereğince; İstinaf mahkemesi kararının sanık lehine olması hâlinde, kararda değerlendirilen hususların istinaf isteminde bulunmamış olan diğer sanıklara da uygulanma imkanı varsa bu sanıklar da istinaf isteminde bulunmuş gibi verilen kararlardan yararlanırlar.
İTİRAZ KANUN YOLUNA BAŞVURULABİLİNECEK KARARLAR
CMK nın 5/2 md uyarınca adli yargı içerisindeki mahkemeler bakımından görevsizlik kararları
CMK nın 18 md uyarınca yetkisizlik kararları
CMK nın 28 md uyarınca hakimin reddi isteminin reddine ilişkin kararlar
CMK nın 31 md uyarınca öngörülen mahkeme, kovuşturma evresinde ileri sürülen hakimin reddi istemini geri çevirmesi kararları
CMK nın 42 maddesindeki eski hale getirme isteminin reddine ilişkin kararlar
Tanıklara CMK nın 60.maddesi uyarınca verilen disiplin hapsi kararlarına karşı
CMK 74. maddesinde öngörülen gözlem altına alınma kararlarına karşı
CMK nın 75 md uyarınca şüpheli veya sanığın beden muayenesi ve vücudundan örnek alınmasına ilişkin hakim veya mahkeme kararları
CMK nın 76 Md uyarınca şüpheli veya sanık dışındaki diğer kişilerin beden muayenesi ve vücuttan örnek alınmasına ilişkin hakim veya mahkeme kararları
CMK nın 101 md uyarınca 100.md gereğince verilen tutuklama kararları
CMK nın 104 md uyarınca şüpheli veya sanığın tutukluluk halinin devamına veya salıverilmesi istemine ilişkin hakim veya mahkeme kararları
CMK nın 105 öd uyarınca 103 ve 104 md sine göre C.Savcısının tutuklama kararının geri alınmasını veya adli kontrol altına alınmasını istemesi ya da şüpheli veya sanığın salıverilme isteminin kabülüne, reddine veya adli kontrol altına alınması kararları
CMK 111 Md uyarınca verilen adli kontrole ilişkin kararlar
CMK 131 Md uyarınca elkonulan eşyanın iadesi isteminin reddine ilişkin kararlar
CMK nın 142 md uyarınca koruma tedbirleri nedeniyle istenecek tazminatlarda süresinde eksiği tamamlanmayan dilekçenin reddine ilişkin mahkeme kararları
CMK nın 151/4 gereğince C.Savcısının müdafilikten yasaklamaya ilişkin talebi hakkında mahkemece verilecek kararlara karşı
CMK nın 171/2 uyarınca yeterli şüphenin varlığına rağmen kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilmesine ilişkin C.Savcılığı kararları
CMK nın 172 md gereğince C.Savcılığınca verilen kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlar
CMK nın 174 md uyarınca verilecek iddianamenin iadesi kararları
CMK 223/8 de öngörülen soruşturmanın veya kovuşturmanın yapılması şarta bağlı tutulmuş olup da şartın henüz gerçekleşmemesi durumuna ilişkin durma kararına karşı
CMK 231/12 gereğince hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararları (İtiraz Halinde Hapis Cezasının Ertelenmesi Kararlarının (İstinafa Tabi) aksine henüz hukuken varlık kazanmamış bir kararın varlığı sebebine istinaden İtiraz Merciince Hukuki Denetim Yapılmamakta ancak Şekli Denetim Yapılmamaktadır,
CMK nın 248 / 8 md uyarınca kaçak sanığın duruşmaya gelmesini sağlamak amacıyla Türkiye de bulunan mallarına, hak ve alacaklarına amaçlı ve orantılı olarak mahkeme kararlarıyla el konulması ve idaresi için kayyım atanması kararları
Ceza Muhakemesinde İtiraz İstinaf Kanun Yolları
