Deniz İş Kanununa Göre Gemi Adamı Nedir?
Yabancı Bayraklı Gemilerde Çalışan İşçilerin İşçilik Alacakları
Bir geminin Deniz İş Kanunu Kapsamında girebilmesi için;
- Denizlerde, göllerde ve akarsularda çalıştırılması, bu geminin Türk bayrağı taşıması, geminin yüz ve daha yukarı grostonilatoluk olması gerekir.
- Aynı işverene ait gemilerin grostonilatoları toplamı yüz veya daha fazla olduğu takdirde, bu gemilerle, bu gemilerde çalışan ve çalıştıranlar Deniz İş Kanunu hükümlerine tabi olacaklardır.
- İşverenin çalıştırdığı gemi adamı sayısı beş veya daha fazla bulunduğu takdirde başka bir şart aranmaksızın, başka bir anlatımla geminin grostonilatosuna bakılmaksızın, bu gemi Deniz İş Kanunu kapsamına giren bir işyeri olacaktır.
Deniz İş Kanununa Göre Gemi Adamı Nedir?
Denizde, göllerde, akarsularda Türk Bayrağını taşıyan, 100 ve üzeri grostonilatoluk gemilerde çalışarak, gemiyi sevk ve idare eden kaptan, zabit ve diğer mürettebatlar, Deniz İş Kanunu kapsamı uyarınca gemi adamı sayılır. Yabancı ülkelerin sularında Türk Bayrağını taşıyan 100 ve üzeri grostonilatoluk gemilerde çalışan gemi adamları Türk mahkemelerinde işçilik alacakları için dava açabilir. Ancak sularında bulunduğu yabancı ülke ile Türkiye’nin karşılılık ilkesi olması gerekir.
Yabancı Bayraklı Gemilerde Çalışan İşçilerin İşçilik Alacakları
Yabancı bir bayrağa sahip gemide çalışan işçiler ise Türk Borçlar Kanunu’na tabidirler. Bu gemi adamlarına Deniz İş Kanunu hükümleri uygulanmaz. Bu durumda bu gemi adamlarının açacakları dava ve diğer talepleri Türk Borçlar Kanunu kapsamına göre sonuçlanır. Dolayısıyla bu kanundaki hizmet sözleşmesine tabi olurlar.
Yabancı bayraklı gemilerde çalışan işçiler genel olarak donatan, armatör veya kaptan ile bir sözleşme yapar. Bu sözleşmelerin kapsamında gemi adamının ücret alacakları yer alır. Geminin yabancı bayraklı olması işçinin hakları için Türk Mahkemelerinde dava açmasına engel değildir. Donatan, kaptan, armotör veya ortak şirketlerden birinin Türk olması; Türk Mahkemelerinde dava açılması için yeterlidir. Yine işin Türkiye’de bir şirket adına yürütülmesi gibi hallerde de dava Türk Mahkemelerinde açılabilir.
Yabancı bayraklı gemide çalışan işveren ve işveren vekilinin yabancı ancak işçinin ise Türk olması halinde Uluslararası Çalışma Örgütü Kapsamında (ILO) olması halinde Türk hukukuna benzer olarak geminin bağlı olduğu ülkede yargılama başlatılabilir.
Deniz İş Kanunu’na Tabi Olmayan Gemi Adamının Hakları
Yabancı bayraklı gemilerde çalışan işçiler Deniz İş Kanuna tabi olmasalar dahi ücret alacakları için armatör, kaptan, donatan ve iştiraklere karşı ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla icra takibi başlatılabilir.
Türk Borçlar Kanunu’nun hizmet sözleşmesi uyarınca belirsiz süreli hizmet sözleşmelerinde veya 10 yıldan fazla süren hizmet sözleşmelerinde iş akdinin feshi için belirli süreler öngörülmüştür. İşverenin bu sürelere uymaması halinde gemi adamı fesih bildirim ücretini talep edebilir.
Hizmet sözleşmesinin fesih hakkının kötüye kullanılarak sonlandırılması halinde işveren gemi adamına fesih bildirim süresine ait ücretin 3 katı tutarında tazminat ödemekle yükümlüdür.
İşverenin haklı neden olmaksızın gemi adamının iş akdini sonlandırması halinde;
- belirsiz süreli sözleşmelerde fesih bildirim süresine,
- belirli süreli sözleşmelerde ise sözleşme süresine uyulmaması halinde,
bu sürelere uyulmuş olsaydı gemi adamının hak kazanacağı tazminat miktarı talep edilebilir.
Yargıtay Kararları
- 9. Hukuk Dairesi 2016/22695 E. , 2016/18935 K.
Somut uyuşmazlıkta mahkemece bozma ilamına uyularak görevsizlik kararı verilmiş ise de, bu karar eksik incelemeye dayanmaktadır.
Gemi adamı hizmet süresi içinde gemi sahibinin veya gemiyi işletenin yabancı bayraklı gemisinin yanında Türk bayrağı taşıyan gemisinde de çalışması halinde Deniz İş Kanunu’na veya gemi dışında işyeri merkezinde çalışması halinde de İş Kanunu’na tabi olacağından uyuşmazlıklarda İş Mahkemeleri görevli olacaktır.
Davacı hizmet süresi içerisinde davalıya ait yabancı bayrak taşıyan gemi yanında Türk bayrağı taşıyan gemide çalıştığını, keza iş kazası geçirdikten sonra da davalı işverene ait işyerinde çalıştığını iddia etmiş, mahkemece davacının bu iddiası üzerinde durulmamıştır.
Bu nedenle davacının hizmet süresi içinde davalının sahibi bulunduğu veya işleteni olduğu gemiler araştırılmalı, davacının bu gemilerde çalışıp çalışmadığı, çalıştığı gemiler içinde Türk bayrağı taşıyan gemi olup olmadığı, ayrıca davacının işyeri merkezinde çalışmasının bulunup bulunmadığı araştırılmadan eksik inceleme ile görevsizlik kararı verilmesi hatalı olup, bozmayı gerektirmiştir.
- 3. Hukuk Dairesi 2020/5943 E. , 2021/7674 K.
Gemi yabancı ülke bayrağı taşıyor veya gemi Türk bayraklı olsa dahi yüz grostonalitonluk değilse yada diğer belirtilen istisnai şartları taşımıyor ise bu gemide çalışanlar hakkında Deniz İş Kanunu uygulanamaz. Taşıma işinde çalışan bu gemideki işçiler de 4857 sayılı İş Kanunu kapsamı dışında kaldığından, haklarında Borçlar Kanunu hükümleri uygulanır. Borçlar Kanunu hükümlerinin uygulanması ile ilgili uyuşmazlıkta ise görevli mahkemeler genel mahkemelerdir.
İş ilişkisine dayalı bir uyuşmazlıkta işçi deniz taşıma işinde çalışır, ancak çalıştığı gemi Deniz İş Kanunu kapsamında kalmaz ise uyuşmazlığın Borçlar Kanunu hükümlerine göre genel mahkemede çözümleneceği açıktır.
Deniz İş Kanununa Göre Gemi Adamı Nedir?
Stajyer Av. Merve ÇATAR
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
