Neler Sebepsiz Zenginleşmenin Konusu Olamaz?
Sebepsiz Zenginleşme Nedir? 2022
Sebepsiz zenginleşme bir tarafın mal varlığının haksız olarak artarken, diğer tarafın mal varlığının azalmasına neden olmasına denir. Bir tarafın mal varlığının artmasındaki sebep, diğer tarafın mal varlığında azalmaya sebep olmalıdır.
Sebepsiz zenginleşmeden söz edilebilmesi için; bir taraf zenginleşirken diğerinin fakirleşmesi, zenginleşme ve fakirleşme arasında uygun nedensellik bağının bulunması ve zenginleşmenin hukuken geçerli bir nedene dayalı olmaması gerekir. (3. Hukuk Dairesi 2021/4211 E. , 2021/9795 K.).
Kişinin mal varlığındaki bu artışın haklı bir sebebe dayanmaması gerekir. Haklı bir sebep olmaksızın bir başkasının mal varlığından zenginleşen kişi, bunu geri vermekle yükümlüdür. Bu durumda sebepsiz zenginleşme davasının açılması gerekir. Başkasının mal varlığından yararlanarak, kendi mal varlığında haksız çoğaltma yapan kişi aynen iade ile yükümlüdür. Ancak aynen iade mümkün değilse nakdi ödeme de yapılabilir.
TBK MADDE 77-
Haklı bir sebep olmaksızın, bir başkasının malvarlığından veya emeğinden zenginleşen, bu zenginleşmeyi geri vermekle yükümlüdür.
Bu yükümlülük, özellikle zenginleşmenin geçerli olmayan veya gerçekleşmemiş ya da sona ermiş bir sebebe dayanması durumunda doğmuş olur.
Örneğin ayırt etme gücü bulunmayan bir kimse hukuki bir işlem yapamaz. Ayırt etme gücü olmayan birinin yapmış olduğu sözleşmeler geçersiz ve kesin hükümsüzdür. Yani bir geçerliliği yoktur. Bu halde sebepsiz zenginleşme davası açarak, iadesi istenebilir. Yine mobil uygulama üzerinden yanlışlıkla bir başkasına para gönderildiğini düşünelim, bu halde sebepsiz zenginleşme davası ile geri istenebilir.
TBK MADDE 77/2- Bu yükümlülük, özellikle zenginleşmenin geçerli olmayan veya gerçekleşmemiş ya da sona ermiş bir sebebe dayanması durumunda doğmuş olur.
Örneğin, taşınmazların satışı tapuda resmi şekilde yapılması gerekir. Eğer resmi şekilde yapılmazsa satış işlemi geçersiz olacaktır. Bu durumda geçersiz bir sözleşme hak ve borç doğurmayacağı için iade sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre istenir.
Sebepsiz Zenginleşme Davasının Şartları
- Bir tarafın malvarlığında zenginleşme meydana gelmesi gerekir.
- Kişinin mal varlığında meydana gelen zenginleşme hukuki bir sebebe dayanmamalıdır.
- Diğer tarafın mal varlığında azalma meydana gelmesi gerekir.
- Taraflar arasındaki mal varlığın azalması ve artması arasında bağ bulunması gerekir. Yani bir tarafın mal varlığındaki artmanın sebebi diğer kişinin mal varlığında azalmaya neden olmalıdır.
Örneğin borçlu olduğunu sanarak ödeme yapan bir kişi, sebepsiz zenginleşme davası ile geri isteyebilir.
II. Borçlanılmamış edimin ifası
TBK MADDE 78- Borçlanmadığı edimi kendi isteğiyle yerine getiren kimse, bunu ancak,
kendisini borçlu sanarak yerine getirdiğini ispat ederse geri isteyebilir.
Neler Sebepsiz Zenginleşmenin Konusu Olamaz?
Sebepsiz Zenginleşen Kişi İadeyi Nasıl Yapar?
Sebepsiz bir başkasının mal varlığından haksız olarak zenginleşen kişinin aynen iade yükümlülüğü vardır.
TBK MADDE 79- Sebepsiz zenginleşen, zenginleşmenin geri istenmesi sırasında elinden
çıkmış olduğunu ispat ettiği kısmın dışında kalanı geri vermekle yükümlüdür.
Geri verme yükümlülüğü düzenlenirken kişinin iyi niyetli olup olmaması önem arz eder. İyi niyet; haksız olarak mal varlığında artış yaptığını bilmemek ve bilebilecek durumda olmamaktır.
Sebepsiz Zenginleşme Nedir? 2022TBK MADDE 79/2 – Zenginleşen, zenginleşmeyi iyiniyetli olmaksızın elden çıkarmışsa veya elden çıkarırken
ileride geri vermek zorunda kalabileceğini hesaba katması gerekiyorsa, zenginleşmenin tamamını
geri vermekle yükümlüdür.
Sebepsiz zenginleşen kişi iyi niyetli olduğunu ispat ederek, elinde kalanı geri verebilir. Böylece aynen iade yükümlülüğünden kurtulur. Örneğin, iyi niyetli olarak sebepsiz zenginleşen kişi bir başkasına bağışlama yapmışsa, artık geri verme yükümlülüğü yoktur. Zira elinde bir şey kalmamıştır. Ancak iyi niyetli olduğunu ispat etmesi gerekir.
Zenginleşen kötü niyetli ise tamamını iade etmek zorundadır. Kötü niyet; zenginleşen kişinin haksız olarak zenginleştiğini bilmesidir. Aynı zamanda bu kişi kötü niyetli olmasa bile sebepsiz zenginleştiği şeyi ileride geri vermek zorunda kalacağını bilerek, elinden çıkarmışsa yine geri vermekle yükümlüdür. Bu halde zenginleşme konusu elden çıkarılmışsa nakdi ödeme yapılması gerekir. Aynı zamanda kötü niyetli zenginleşen, zenginleşme konusunda elde etmiş olduğu semereleri de iade etmek zorundadır. Örneğin ayırt etme gücü olmayan bir kişinin bahçe sattığını düşünelim. Sözleşmenin diğer tarafı bu kişinin ayırt etme gücü olmadığını bilerek, sözleşmeyi kurmuş olsun. Kötü niyetli kişi bahçeden elde ettiği ürünlerden elde ettiği gelirini geri vermek zorundadır. Masraflar ve giderler bakımından ise zorunlu ve yararlı giderlerin geri verme zamanındaki mevcut olan değer artışını isteyebilir.
Neler Sebepsiz Zenginleşmenin Konusu Olamaz?
TBK MADDE 81- Hukuka veya ahlaka aykırı bir sonucun gerçekleşmesi amacıyla verilen şey
geri istenemez. Ancak, açılan davada hâkim, bu şeyin Devlete mal edilmesine karar verebilir.
Şuna dikkat edilmelidir ki; hukuka ve ahlaka aykırı bir şeyin gerçekleşmesi amacını taşıyan şeylerin geri verilmesi mümkün değildir. Örneğin, kumar, fuhuş, kaçakçılık kapsamında alınan paraların sebepsiz zenginleşme kapsamında iadesi istenemez.
Stajyer Av. Merve ÇATAR
Makale Yazarlığı İçin
Avukat veya akademisyenler hukuk makalelerini özgeçmişleri ile birlikte yayımlanmak üzere asalhukukdanismanlik@gmail.com adresine gönderebilirler.
